Coğrafyanın İçeriği
Coğrafyanın İçeriği
Geleneksel olarak coğrafyanın iki konusu vardır; fiziki çevre ve beşeri çevre. Tablo 5 bu iki ana elemanın unsurlarını göstermekte, Tablo 6 ise bu elemanları daha da genişletmektedir.
Tablo 5: Fiziki ve beşeri çevre elemanları.
CoğrafÃ�® Beceriler ,
Harita çalışmaları, coğrafÃ�® becerilerin birincisidir. Gerçekten de eğitim dünyasının içinde ve dışında, harita denilince akla coğrafya gelir. Ancak bu düşünce oldukça dar ve dikkatsiz bir bakış açısını yansıtmaktadır. Çünkü harita yapmak, kullanmak ve okumak oldukça önemli ve zorunlu, pek çok alt yetenekleri de içeren bir tecrübeyi gerektirir. Ancak harita çalışması, pek çok coğrafya yeteneğinin sadece bir bölümüdür. Beceriler birincil ve ikincil yetenekler veya direkt veya dolaylı (indirekt) beceriler olarak sınıflandırılabilir.
Birincil veya direkt beceriler, çocukların birinci elden tecrübelerini ya da sınıf içi faaliyetlerle öğrenme veya bilgi toplama, bunu değerlendirme, kanıt ve örnek şekline dönüştürdüğü sınıf dışı aktif öğrenimlerini içerir. Dolaylı veya ikincil becerilerse, öğrencilerin ikinci elden topladıkları bilgileri (örneğin, çeşitli kitaplardan, öğretmenden, televizyon ve radyodan, bilgisayardan vs.) ihtiva eder. Bu yollarla elde edilen bilgi ve verilerin işlenilmesi, analiz edilmesi ve diğer bazı becerileri içeren bir yolla sunulması gerekmektedir. Bu diğer beceriler ise;
* Harita çizmek.
* Yazı yazmak
* Bilgilerin sunulduğu bir diyagram çizmek.
* Grafik çizmek.
* Çalışma ile ilgili akış plÃ�¢nı yapmak.
* Rol oynama etkinliği gerçekleştirmek.
CoğrafÃ�® bilgilerin yazı olmayan şekillerde ifadesi (grafik, tablo, diyagram, harita), öğrenciler için iyi bir pratik ve kalıcılık sağlar.
[
Tablo 7: Fiziki ve beşeri çevre ile ilgili bazı kelime zincirleri.
Öğretmen, kendisinin ve öğrencilerinin kullandığı pek çok günlük kelimenin coğrafÃ�® bir yönü olduğunun farkında olursa, öğrencilerin bunları kullanmalarını ve halihazırda olan kelime bilgilerinin gelişimini sağlayabilir. Böylece coğrafya derslerinde, coğrafÃ�® kelimelerin devamlılığı ve gelişmesi de sağlanmış olur.
Coğrafyanın içeriği ile bağlantılı bir dizi kelimeyi tanımlamak mümkündür: yurt-ev- çiftlik- köy - konut - banliyö - kasaba - şehir - başkent - yerleşme gibi. Yedi yaşındaki bir çocuk, ev, yurt, çiftlik ve kasabayı kullanabilir, ancak yerleşme gibi bir kelimenin kullanımını daha büyük bir çocuktan beklemek daha mantıklı olur. Onun için coğrafi kelimeleri, öğrencilerin seviyesine göre tespit ederek geliştirmek son derece yararlı olur.
Tablo 7’de ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde çocukların yaşam süreçleri içerisinde karşılaştıkları coğrafÃ�® kelime dizinlerinden örnekler verilmiştir. CoğrafÃ�® olmak şartıyla, öğrencilerden kendi kelime dizinlerini bulmaları istenebilir. Bu grup içi tartışmalarla da yapılabilir.
Öğrencilerle coğrafi çalışma yaptırılırken, Tablo 8’deki sırayı takip etmek yararlı olur.
Coğrafyanın İçeriği
Coğrafyanın İçeriği
Geleneksel olarak coğrafyanın iki konusu vardır; fiziki çevre ve beşeri çevre. Tablo 5 bu iki ana elemanın unsurlarını göstermekte, Tablo 6 ise bu elemanları daha da genişletmektedir.
Tablo 5: Fiziki ve beşeri çevre elemanları.
Fiziki Çevre
Beşeri Çevre
Yeryüzü şekilleri
Tarım
Doğal kaynaklar
Sanayi
Topraklar
Nüfus
Bitkiler
Eğlence ve dinlence
Hava ve iklim
Yerleşmeler
Ulaşım
Tablo 6, ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde coğrafyanın ana konularının içerisinde hangi terminolojilerin olduğunu ve bunların açıklamalarını göstermektedir. Bu, coğrafyanın içeriğini tarif etmenin tek yolu değildir. Pek çok farklı yollar vardır elbette. CoğrafÃ�® konunun sıralamasını yer, konu ve yetenekler üzerinde durarak özel bir yolla, tanımlamak mümkündür. Tablo 6: Fiziki ve beşeri çevre konuları.
FİZİKİ ÇEVRENİN KONULARI
BEŞERİ ÇEVRENİN KONULARI
Yeryüzü şekilleri: Doğal manzara, yeryüzü (yer yüzü nelerden oluşur) -tepeler, vadiler, dağlar, kumullar- ve bunların nasıl oluştuğu; taşlar (mağmatik, tortul, ************morfik); su döngüsü; kayaların veya yapı taşlarının yağmurla, asit yağmurlarıyla ve rüzgarın etkisiyle nasıl aşındığının açıklaması; deniz, nehirler ve buzullar tarafından taşların erozyonu; ırmaklardan ve denizlerden tortuların ve çakıl taşlarının toplanması ve yeni yerlerin oluşması.
Tarım: Bizlere yiyecek sağlamak için endüstriye ham madde olan tarım (koyun, mandıra, sürülmüş toprak); girdileri (tohumlar, hayvanlar, vs.) ve satış için çıktıları (tahıllar, süt, yün vs.) ile bir sistem olarak tarım; tarımın özel tipleri ve lokasyonları; Ürünler pazara nasıl ulaştırılır; ülkedeki tarımla gelişen dünya tarımının karşılaştırılması.
Doğal kaynaklar: Doğal kaynakların ne olduğunun anlaşılması; su, çıkarılacak taşlar, mineraller vs.; ormanlar, ağaçlık alanlar, memlekette yetişen hayvanlar vs.; Doğal kaynakların çıkarılması ile yeryüzünün değiştirilmesi (örn: denizlerin doldurulması); kum, çakıl kuyuları, göller gibi kaynaklarımızı nasıl koruyabiliriz; doğal kaynakların kullanımı ile çevremizin kirletilmesi ve zarar görmesi (örn: atıklar, çöpler).
Sanayi: Birincil endüstriler (madencilik, balıkçılık, taşçılık); ikincil endüstriler (demir-çelik işleri, gıda üretimi); üçüncül endüstri veya ticaret (hizmet sektörleri, ulaşım şirketleri vb.); sanayilerin dağılımı.
Topraklar ve Bitkiler: Değişik tipte topraklar (killi, kumlu vs.); toprak parçasının büyüklüğüne göre çeşitleri, yapısı; değişik tipte doğal bitki örtüsü (yağmur ormanları, yaprak dökenler, iğne yapraklılar vs.); doğal bitki örtüsü bölgeleri (tropikal yağmur ormanları, kutup).
Nüfus:Fiziki coğrafya, hayat tarzları ve iş imkÃ�¢nlarına göre nüfus dağılımı; kuraklık, savaş, iş vb. sebeplerle göçler; bir bölgedeki insanlar ve kaynak kullanımı ilişkisi; kültür ve bununla ilgili özellikler.
Hava Durumu ve İklim: Hava durumu nedir? (güneşli, yağmurlu, bulutlu vb.); hava durumunun ölçümü ve kaydı (sıcaklık, rüzgar, hava basıncı); su döngüsü; mikroklima-yerleşime göre sıcaklık, güneş ışığı nasıl değişim gösterebilir; bir binanın bir tarafını diğer bir tarafıyla kıyaslamak; mevsimlere göre hava değişimi; hava sistemlerini gösteren TV hava tahmini raporları uydu görüntüleri; dünyanın farklı yörelerinde farklı iklimlerin olduğu fikrine başlangıç.
Eğlence ve Dinlence: Boş zaman etkinlikleri ve imkÃ�¢nları; tatiller; çevresel konular; yaygınlaştırılmış bir dinlence anlayışı, doğal yaşamı ve yer yüzünü kirletici sonuçlar oluşturabilecek faaliyetler.
Yerleşme: Yerleşmelerin bulundukları alanlarda kurulma sebepleri (genellikle bölgesel tarihe dayalı veya doğal şartlarla ilgilidir); ulaşım kolaylığı; bölgede bulunan ekonomik faaliyet tipleri; şekil olarak o yerin nasıl oluştuğu; yakın çevrelerle ilişkileri.
Şehir merkezi ile banliyö arasındaki farklar (bölgeler); merkezde bulunan ekonomik faaliyet çeşitleri; kasaba ve şehirlerde ulaşım; kasaba ve şehirlerin oluşumu, gelişimi.
Ulaşım: Ulaşım çeşitleri; banliyölerdeki ulaşım yönleri ve sistemleri; niçin insanlar yolculuk eder; ne zaman yolculuk ederler; zaman ve uzaklık arasındaki bağlantılar (kısa bir mesafe uzun bir zamanda katedilebilir); ulaşım üzerinde çevrenin etkileri; iletişim engelleri (dağlar, nehir kanalları, giriş-çıkışı olmayan yollar).
1980’li yıllar boyunca çevre ile ilgili bilinçlenme coğrafyanın ağırlıklı konusunu, çevre kalitesi ve çevre değişimine doğru çekmiştir (1995’lere kadar). Çünkü, uzman coğrafyacılar çevre ile ilgili uyanışı bir yaşam yeteneği ve yer kavramının kişisel gelişimi için mecburi görmektedirler. Coğrafya fiziki ve beşeri çevre ve bunların birbirleriyle etkileşimi ile ilgili bilimdir. Dolayısıyla çevre ile ilgili konular coğrafyanın ayrılmaz parçasıdır. Bu nedenle coğrafyadan ayrı verilmesi gereken bir unsur değildir.Coğrafi Beceriler
CoğrafÃ�® Beceriler ,
Harita çalışmaları, coğrafÃ�® becerilerin birincisidir. Gerçekten de eğitim dünyasının içinde ve dışında, harita denilince akla coğrafya gelir. Ancak bu düşünce oldukça dar ve dikkatsiz bir bakış açısını yansıtmaktadır. Çünkü harita yapmak, kullanmak ve okumak oldukça önemli ve zorunlu, pek çok alt yetenekleri de içeren bir tecrübeyi gerektirir. Ancak harita çalışması, pek çok coğrafya yeteneğinin sadece bir bölümüdür. Beceriler birincil ve ikincil yetenekler veya direkt veya dolaylı (indirekt) beceriler olarak sınıflandırılabilir.
Birincil veya direkt beceriler, çocukların birinci elden tecrübelerini ya da sınıf içi faaliyetlerle öğrenme veya bilgi toplama, bunu değerlendirme, kanıt ve örnek şekline dönüştürdüğü sınıf dışı aktif öğrenimlerini içerir. Dolaylı veya ikincil becerilerse, öğrencilerin ikinci elden topladıkları bilgileri (örneğin, çeşitli kitaplardan, öğretmenden, televizyon ve radyodan, bilgisayardan vs.) ihtiva eder. Bu yollarla elde edilen bilgi ve verilerin işlenilmesi, analiz edilmesi ve diğer bazı becerileri içeren bir yolla sunulması gerekmektedir. Bu diğer beceriler ise;
* Harita çizmek.
* Yazı yazmak
* Bilgilerin sunulduğu bir diyagram çizmek.
* Grafik çizmek.
* Çalışma ile ilgili akış plÃ�¢nı yapmak.
* Rol oynama etkinliği gerçekleştirmek.
CoğrafÃ�® bilgilerin yazı olmayan şekillerde ifadesi (grafik, tablo, diyagram, harita), öğrenciler için iyi bir pratik ve kalıcılık sağlar.
[
Coğrafi Kelimeler
CoğrafÃ�® Kelimeler
Her öğrenim konusunun kendine ait bir terminolojisi vardır. Coğrafyanın da her ******n konuşmaya başladığında farkına varmadan öğrendiği ve sonradan eğitim yoluyla pekiştirdiği kendine özgü bir dili vardır. Zamanla çocuklar, coğrafi kelimelere tanıdık hÃ�¢le gelirler ve bunları coğrafÃ�® bağlam içinde kullanırlar: ‘yol, harita, dükkÃ�¢n, kasaba, işaret levhası, sıcaklık, nehir, bulut, ülke, ekvator, toprak, çöl, dağ, çevre yolu, taş ocağı’ gibi.
Tablo 7: Fiziki ve beşeri çevre ile ilgili bazı kelime zincirleri.
Fiziki Çevre Kelime Zincirleri
Beşeri Çevre Kelime Zincirleri
Manzara: Bayır, höyük, dağ, tepe, dağ eteklerindeki tepeler, sıradağlar.
Yamaçlar: Düz, ova, yumuşak, sarp, kayalık, uçurum.
Taşlar: Kil, kum, mil, kum taşı, çakıl, kaya, kütle.
Rüzgar: Durgun, meltem, kuvvetli rüzgar, fırtına, kasırga.
Yağış: Buhar, sis, çise, yağmur, sağanak, dolu, kar.
Su: Su birikintisi, havuz, gölcük, göl, havza, deniz, okyanus.
Bitki örtüsü: ağaç, küçük koru (çalı), koru, orman, ot.
Yamaçlar: Düz, ova, yumuşak, sarp, kayalık, uçurum.
Taşlar: Kil, kum, mil, kum taşı, çakıl, kaya, kütle.
Rüzgar: Durgun, meltem, kuvvetli rüzgar, fırtına, kasırga.
Yağış: Buhar, sis, çise, yağmur, sağanak, dolu, kar.
Su: Su birikintisi, havuz, gölcük, göl, havza, deniz, okyanus.
Bitki örtüsü: ağaç, küçük koru (çalı), koru, orman, ot.
İbadethaneler: Türbe, cami, kilise, mabet, tapınak.
Alış-veriş merkezleri: Pazar tezgahı, dükkan, market, mağaza, süpermarket, hipermarket.
Dinlence yerleri: Bahçe, oyun sahası, dinlence sahası, park, doğal parklar, milli park.
Nüfus: Bir kaç, seyrek, yayılmış, dağınık, kümelenmiş, yoğun.
Çevre kalitesi: Kirli, bozulmuş, zarar görmüş, ihmal edilmiş, iyi bakılmış, iyi korunmuş.
Alış-veriş merkezleri: Pazar tezgahı, dükkan, market, mağaza, süpermarket, hipermarket.
Dinlence yerleri: Bahçe, oyun sahası, dinlence sahası, park, doğal parklar, milli park.
Nüfus: Bir kaç, seyrek, yayılmış, dağınık, kümelenmiş, yoğun.
Çevre kalitesi: Kirli, bozulmuş, zarar görmüş, ihmal edilmiş, iyi bakılmış, iyi korunmuş.
Coğrafyanın içeriği ile bağlantılı bir dizi kelimeyi tanımlamak mümkündür: yurt-ev- çiftlik- köy - konut - banliyö - kasaba - şehir - başkent - yerleşme gibi. Yedi yaşındaki bir çocuk, ev, yurt, çiftlik ve kasabayı kullanabilir, ancak yerleşme gibi bir kelimenin kullanımını daha büyük bir çocuktan beklemek daha mantıklı olur. Onun için coğrafi kelimeleri, öğrencilerin seviyesine göre tespit ederek geliştirmek son derece yararlı olur.
Tablo 7’de ilköğretim ve ortaöğretim seviyesinde çocukların yaşam süreçleri içerisinde karşılaştıkları coğrafÃ�® kelime dizinlerinden örnekler verilmiştir. CoğrafÃ�® olmak şartıyla, öğrencilerden kendi kelime dizinlerini bulmaları istenebilir. Bu grup içi tartışmalarla da yapılabilir.
Tablo 8: Coğrafi çalışma unsurlarının programı için örnek plan.
1.1. Yer ve konuların araştırılması: Beşeri ve fiziki ortam özelliklerinin araştırılması,
1.2. Coğrafi sorular: ne? nerede? Nasıl ve niçin?
1.3. Geniş coğrafi içerik,
2. Sorgulama: Gözlem, soru, kayıt, iletişim,
- Coğrafi terimlerin kullanımı,
- Yerel saha çalışması,
[*]Direktiflerin izlenmesi
[*]Harita yapımı, işaret ve sembollerle plan yapma
[*]Küre kullanma, harita ve plan kullanma, anahtar coğrafi özellikleri tanımlayabilme, ülkenin bölümlerini ve yerlerini bilme ve gösterme, evinin bulunduğu bölgeyi haritada gösteri ve planı takip etme.
3.6. İkincil kaynakları kullanma
4. Okul çevresi: okul binası
Okul çevresi: okul sahası
Okul çevresi: lokal bölge
Tezat bölgeler: Ülke içinde veya diğer ülkelerle karşılaştırma
- Bölgelerin başlıca beşeri ve fiziki özellikleri
- Bölgeler arasındaki benzerlik ve farklılıklar
- İnsanlar ve yerleşmeler üzerinde havanın etkileri
- Yer ve yapı kullanımları
5.5. Çevre korunması ile ilgili sorunlar
Sonuç
Sonuç
Her bilim alanında olduğu gibi coğrafya öğretiminde de bazı metotlar vardır. Bu metotlardan birisi de anahtar soru ve anahtar kavramlardan yola çıkarak öğretim yapmaktır. Buna göre coğrafya öğretimi ve öğreniminin amacı veya pratiği şunları kapsar:- Kavramsal gelişimi sağlamak için anahtar sorular vasıtasıyla öğrenim ve öğretim.
- FizikÃ�® ve beşerÃ�® coğrafyanın genel içeriği ve bunların birbirleri ile ilişkileri konusundaki bir farkında oluş.
- CoğrafÃ�® becerilerin gelişimi.
- Sorgulama yaklaşımını kullanma.
- Öğrencilerin çalışmalarını ve sorgulama sürecini saha çalışmalarıyla bütünleştirme.
- Öğrencilerin bilgilerini ve coğrafÃ�® kelime kullanımlarını geliştirme.
- Konular, yaklaşımlar ve değerlerle, hassasiyet ve açıklıkla ilgilenme
- Kaynaklar: Eser: Doç.Dr. Servet KARABAÃ�Â�
( G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Bölümü )
Doğanay, H., 1993, Coğrafya’da Metodoloji, Milli Eğitim Bakanlığı, Öğretmen Kitapları Dizisi 187, Ankara.
Güngördü, E., 1997, Coğrafya’da Öğretim Metodu, İlkeler ve Uygulamalar, (IV. Baskı), Copy Star, Ankara.
Gregg, S.M.- Leinhardt, G., 1994, ‘Mapping out geography: An example of epistemology and education’ Review of Educational Research, 64 (2).
Foley, M.-Janikoun, J., 1996, Primary Geography, Stanley Thornes ltd., London.
Frew, J., 1993, Geography Fieldwork, Nelson, London.
Sebba, J., 1995, Geography for All, david Fulton Publishers Ltd., London.
Slater, F., 1993, Learning Through Geography, Indiana University Press, USA.
Tümertekin, E., 1994, Ekonomik Coğrafya, İst. Üniv. Edeb. Fak. Yay. No. 2926, İstanbul.
Wiegand, P., 1993, Children and Primary Geography, Cassell, London.
