Herkese selamlar. Neden Ali Şîr Nevaî 'nin biyografisini hazırladığımı söylemek istiyorum. Türk Edebiyat'ında ilk biyografiyi Ali Şîr Nevaî yazmıştır.Bende bu yüzden Ali Şîr Nevaî'nin biyografisini hazırlamak istedim iyi okumalar.
Ali Şîr Nevâî, Türkçeyi yüksek bir sanat dili halinde işlemeye çalışan, bu görüşü savunan ve Türk diline değer kazandıran üstün bir bilgin ve devlet adamıdır.
1441'de Herat'ta doğdu.Babası Timur'un meliklerinden idi.Ali Şîr Nevâî'nin ilk eğitimini babasından aldı. Eğitimine daha sonralarda Semerkant ve Horasan'da da devam etti.
Ali Şîr Nevaî vezirlik ve valilik görevlerinde bolca kitap okudu bilimsel araştırmalar yaptı ve bilim insanları ile muhabbet etme imkanı buldu. Fakat bu görevlerde çok fazla kalmadı.
Şiirlerini Türkçe ve Farsça yazan Ali Şîr Nevâî, Arapçayı da çok iyi öğrenmişti. Meşhur ilim adamlarından Molla Cami, onun şiir arkadaşlarındandır.
Kaşgarlı Mahmut'tan sonra Türk diline en büyük hizmet eden kişi olarak tanınan Ali Şîr Nevâî, Muhâkemetü'l-Lügateyn adlı kitabında Türkçe ile Farsça'yı karşılaştırarak pek çok yerde Türkçe'nin üstünlüğünü savunmuştur.
Beş mesnevisinden meydana gelen Hamse'si ile Türk edebiyatının ilk hamse yazarı Ali Şîr Nevâî'nin divanlarından hariç 18 ayrı eseri daha vardır.
Ali Şîr Nevâî'nin eserleri hem yazıldıkları devirde, hem de daha sonra bütün Türk dünyasında zevkle okunmuş, pek çok ünlü Türk şairi onu örnek almış, ona övgü yazmıştır. XV. yüzyılda yaşamış büyük Osmanlı Şairi Ahmet Paşa, XVI. Yüzyılda yaşamış ve Azeri lehçesiyle yazmış ünlü Fuzûlî, Ali Şîr Nevâî'den etkilenmişlerdir.
Bir çok Osmanlı aydını, bu arada Yavuz Sultan Selim, Nevaî'nin hayranı idiler. XVIII. yüzyılda büyük divan şairimiz Nedim bile Ali Şîr Nevâî dilinde (Çağatay lehçesinde) şiirler yazmıştır.
Türkiyeli pek çok şair Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine nazireler söylemişlerdir. Bu tesir Tanzimat sonrasında bile kendini göstermiş, Ziya Paşa'nın Harâbât adını taşıyan üç ciltlik antoloji eserinde Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine önemli bir yer verilmiştir.
Günümüzde yayınlanan bütün edebiyat tarihlerinde de Ali Şîr Nevâî, ilmi, irfanı, sanatı, Türkçülüğü ve olumlu tesirleriyle övülür.
☺Hazâinü'l Maânî
☺Garâibü's-Sağîr
☺Nevâdirü'ş Şebâb
☺Bedâyiü'l-Vasat
☺Fevâidü'l-Kiber
☺Hayretü'l-Ebrâr
☺Ferhat ve Şirin
☺Leyla ve Mecnun
☺Seb'a-i Seyyârem
☺Sedd-i İskender
☺Lisânü't-Tayr
☺Muhâkemetü'l-Lügateyn
☺Mecâlisü'n-Nefâis
☺Mîzânü'l-Evzân
☺Nesâimü'l-Mehabbe
☺Nazmü'l-Cevâhir
☺Hamsetü'l-Mütehayyirîn
☺Tühfetü'l Mülûk
☺Münşeât
☺Sirâcü'l-Müslimîn
☺Tarihu'l-Enbiyâ
☺Mahbûbü'l-Kulûb fi'l-Ahlâk
☺Seyfü'l-Hâdî
☺Rekâbet-ü'l-Münâdî
Nevai'nin doğuda Hindistan'ı ve batıda Osmanlı imparatorluğuna kadar olan alanda büyük bir etkisi olmuştur. Nevai bu vasıflarıyla sadece Türkistan ve Türk dilli devletlere değil bütün dünyaya, bütün insanlığa ibret olacak bir şahsiyettir. Tarihte böyle bir şahsı bulmak zordur.
Babür, (1483 - 1530), Hindistan'da Babür İmparatorluğu'nun kurucusu, ilk İslami yöneticilerin arasında özgeçmişini destansı Babürnâme'de yazmıştır. Babür Ali Şir Nevai'den çok etkilenir ve saygısını onun bu ünlü kitabında dahi görülür.
Osmanlılar Ana Asya mirası olduğunu bildiklerinden; I. Süleyman (Kanuni) Nevai'den çok etkilenmiş ve onun üç kitabını kendi kütüphanesine aldırmıştır.
Şöhretli Azeri asıllı Türk divan şairi Fuẓūlī, Safevi Hanedanı ve Osmanlı İmparatorluğu koruma ve himayesi altındaki yazar, Nevai'den çok etkilenir.
Diğer etkileri Rusya'da Kazan'da, Türkistan 'da, çağdaş Türkiye'de ve tüm diğer Türkçe konuşulan bölgelerde görülmüştür.
Bahar boldu ve gül meyli kılmadı gönlüm
Açıldı gönce ve lîkin açılmadı gönlüm
Yüzün hayâli bile vâlih erdi andak kim
Bahar kelken ü kitkenni bilmedi gönlüm
Yüzün nezâresi de mahv u mest idi yani
Ki gül çağıda zamanı ayılmadı gönlüm
Nevâi gönce tilâp gönlüm ağzın etti -heves
Eğerçi tapmadı lîkin yanılmadı gönlüm
Mefâilün feilâlün mefâilün feilün
Ali Şir Nevai hayatının son dönemlerinde Herat'ta Sultan Hüseyin Baykara yanında vezir, yüksek devlet idarecisi ve hükümdar danışmanı olarak görev yapmıştır. Bu dönemde Hüseyin Baykara'nın hüküm sürdüğü Büyük Horasan bölgesinde büyük imar işleri başarmıştır. Bu devletin hüküm sürdüğü Horasan bölgesinde 370 kadar camii, medrese, kütüphane, hastane., kervansaray, ve diğer eğitim, vakıf ve hayırsever işler için kullanılan binalar için finansman sağlamış, onları restore ettirmiş veya yeniden yaptırmıştır. Sırf Herat şehrinde 40 kervansaray, 17 camii, 10 büyük konak, 9 hamam, 9 köprü ve 20 havuz yaptırdığı belgelenmiştir.
Ali Şîr Nevaî
Ali Şîr Nevâî, Türkçeyi yüksek bir sanat dili halinde işlemeye çalışan, bu görüşü savunan ve Türk diline değer kazandıran üstün bir bilgin ve devlet adamıdır.
1441'de Herat'ta doğdu.Babası Timur'un meliklerinden idi.Ali Şîr Nevâî'nin ilk eğitimini babasından aldı. Eğitimine daha sonralarda Semerkant ve Horasan'da da devam etti.
HERAT
Ali Şîr Nevaî vezirlik ve valilik görevlerinde bolca kitap okudu bilimsel araştırmalar yaptı ve bilim insanları ile muhabbet etme imkanı buldu. Fakat bu görevlerde çok fazla kalmadı.
Ali Şir Nevai'nin Edebi Kişiliği :
Şiirlerini Türkçe ve Farsça yazan Ali Şîr Nevâî, Arapçayı da çok iyi öğrenmişti. Meşhur ilim adamlarından Molla Cami, onun şiir arkadaşlarındandır.
Kaşgarlı Mahmut'tan sonra Türk diline en büyük hizmet eden kişi olarak tanınan Ali Şîr Nevâî, Muhâkemetü'l-Lügateyn adlı kitabında Türkçe ile Farsça'yı karşılaştırarak pek çok yerde Türkçe'nin üstünlüğünü savunmuştur.
Muhâkemetü'l-Lügateyn
Beş mesnevisinden meydana gelen Hamse'si ile Türk edebiyatının ilk hamse yazarı Ali Şîr Nevâî'nin divanlarından hariç 18 ayrı eseri daha vardır.
Ali Şîr Nevâî'nin eserleri hem yazıldıkları devirde, hem de daha sonra bütün Türk dünyasında zevkle okunmuş, pek çok ünlü Türk şairi onu örnek almış, ona övgü yazmıştır. XV. yüzyılda yaşamış büyük Osmanlı Şairi Ahmet Paşa, XVI. Yüzyılda yaşamış ve Azeri lehçesiyle yazmış ünlü Fuzûlî, Ali Şîr Nevâî'den etkilenmişlerdir.
Bir çok Osmanlı aydını, bu arada Yavuz Sultan Selim, Nevaî'nin hayranı idiler. XVIII. yüzyılda büyük divan şairimiz Nedim bile Ali Şîr Nevâî dilinde (Çağatay lehçesinde) şiirler yazmıştır.
Türkiyeli pek çok şair Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine nazireler söylemişlerdir. Bu tesir Tanzimat sonrasında bile kendini göstermiş, Ziya Paşa'nın Harâbât adını taşıyan üç ciltlik antoloji eserinde Ali Şîr Nevâî'nin şiirlerine önemli bir yer verilmiştir.
Günümüzde yayınlanan bütün edebiyat tarihlerinde de Ali Şîr Nevâî, ilmi, irfanı, sanatı, Türkçülüğü ve olumlu tesirleriyle övülür.
Ali Şir Nevai'nin Eserleri
☺Hazâinü'l Maânî
☺Garâibü's-Sağîr
☺Nevâdirü'ş Şebâb
☺Bedâyiü'l-Vasat
☺Fevâidü'l-Kiber
☺Hayretü'l-Ebrâr
☺Ferhat ve Şirin
☺Leyla ve Mecnun
☺Seb'a-i Seyyârem
☺Sedd-i İskender
☺Lisânü't-Tayr
☺Muhâkemetü'l-Lügateyn
☺Mecâlisü'n-Nefâis
☺Mîzânü'l-Evzân
☺Nesâimü'l-Mehabbe
☺Nazmü'l-Cevâhir
☺Hamsetü'l-Mütehayyirîn
☺Tühfetü'l Mülûk
☺Münşeât
☺Sirâcü'l-Müslimîn
☺Tarihu'l-Enbiyâ
☺Mahbûbü'l-Kulûb fi'l-Ahlâk
☺Seyfü'l-Hâdî
☺Rekâbet-ü'l-Münâdî
Dünya Edebiyatında Nevai etkisi :
Nevai'nin doğuda Hindistan'ı ve batıda Osmanlı imparatorluğuna kadar olan alanda büyük bir etkisi olmuştur. Nevai bu vasıflarıyla sadece Türkistan ve Türk dilli devletlere değil bütün dünyaya, bütün insanlığa ibret olacak bir şahsiyettir. Tarihte böyle bir şahsı bulmak zordur.
Babür, (1483 - 1530), Hindistan'da Babür İmparatorluğu'nun kurucusu, ilk İslami yöneticilerin arasında özgeçmişini destansı Babürnâme'de yazmıştır. Babür Ali Şir Nevai'den çok etkilenir ve saygısını onun bu ünlü kitabında dahi görülür.
Osmanlılar Ana Asya mirası olduğunu bildiklerinden; I. Süleyman (Kanuni) Nevai'den çok etkilenmiş ve onun üç kitabını kendi kütüphanesine aldırmıştır.
Şöhretli Azeri asıllı Türk divan şairi Fuẓūlī, Safevi Hanedanı ve Osmanlı İmparatorluğu koruma ve himayesi altındaki yazar, Nevai'den çok etkilenir.
Diğer etkileri Rusya'da Kazan'da, Türkistan 'da, çağdaş Türkiye'de ve tüm diğer Türkçe konuşulan bölgelerde görülmüştür.
Nevai Gazel Örneği:
Bahar boldu ve gül meyli kılmadı gönlüm
Açıldı gönce ve lîkin açılmadı gönlüm
Yüzün hayâli bile vâlih erdi andak kim
Bahar kelken ü kitkenni bilmedi gönlüm
Yüzün nezâresi de mahv u mest idi yani
Ki gül çağıda zamanı ayılmadı gönlüm
Nevâi gönce tilâp gönlüm ağzın etti -heves
Eğerçi tapmadı lîkin yanılmadı gönlüm
Mefâilün feilâlün mefâilün feilün
İmar Eserleri :
Ali Şir Nevai hayatının son dönemlerinde Herat'ta Sultan Hüseyin Baykara yanında vezir, yüksek devlet idarecisi ve hükümdar danışmanı olarak görev yapmıştır. Bu dönemde Hüseyin Baykara'nın hüküm sürdüğü Büyük Horasan bölgesinde büyük imar işleri başarmıştır. Bu devletin hüküm sürdüğü Horasan bölgesinde 370 kadar camii, medrese, kütüphane, hastane., kervansaray, ve diğer eğitim, vakıf ve hayırsever işler için kullanılan binalar için finansman sağlamış, onları restore ettirmiş veya yeniden yaptırmıştır. Sırf Herat şehrinde 40 kervansaray, 17 camii, 10 büyük konak, 9 hamam, 9 köprü ve 20 havuz yaptırdığı belgelenmiştir.
Son düzenleme:
