ASP NEDiR
Sunucu taraflı bir teknoloji olan ASP kullanıcı tarafına etkileşimli ,dinamik Web sayfaları göndermek için kullanılır ve açılım olarak Active Server Pages olarak tanımlanır.ASP web progr****larına HTML, scripting ve kullanıcıdan bağımsız veritabanı uygulamalarını özgürce kullanmalarına imkan tanımaktadır.ASP programlama ortamının özgür olmasının sebebi tüm derleme işleminin sunucu tarafında bitmesi ve kullanıcının sadece sonuçta oluşan HTML sayfalarını görmesidir.
Çok geniş kullanımı olan ASP, scripting diye tabir edilen VBScript, JavaScript gibi hertürlü ham kodu kullanabilir, sunduğu kolay anlaşılır doğal dili ile orta derece HTML bilen kimseler tarafından bile kolayca kavranabilir.Bu scripting dili olsa bile ASP, sunucu tarafında uygulama çalıştırmanızada izin verir.Web sunucunuza bağlanan kullanıcı sizin tarafınızda neler olup bittiğini bilmezken kendisine gelen HTML formatındaki sonuca baktığında yazdığınız ASP kodları değil, internet sunucusunun onun için hazırladığı HTML kodlarını görür.
ASP nin en önemli özelliği kullandığınız teknolojilerin ve yazdığınız scriptlerin saklı kalmasıdır. Böylece emek harcayarak hazırladığınız dinamik içerikli bir sayfayı bir başkası beğenip istediği gibi kullanamayacaktıt.Uyanık kullanıcılar ASP sayfasını tıpkı başka bir dosya gibi bilgisayarına kaydetmek istediklerinde Web sunucunuz bunu anlayacak ve sadece HTML kodlarının yeraldığı sayfayı kullanıcıya verecektir
ASP NASIL İŞLİYOR
ASP arabiriminin işleyişi oldukça basit, sisteminize ASP eklentisini yüklediğinizde Internet Information Server'ınızın zaten sahip olduğu scripting özellikleri işlemeye başlıyor. İstemci tarafı sunucudan normal bir HTML sayfasını istediğinde, IIS bu dosyayı sabit diskten çağırarak istemci tarafındaki Web tarayıcıya yollar. İstemci tarafından yapılan istek bir ASP sayfasıysa IIS bunu sayfanın uzantısından anlayarak ASP eklentisini devreye sokar. ASP eklentisi sayfa içindeki scriptleri yine IIS'a çalıştırdıktan sonra oluşan HTML sayfasını istemci tarafındaki Web tarayıcısına yollar, bu arada "kuzu" durumunda olan kullanıcının sunucuda gerçekleşen işlemlerden haberi olmaz. ASP sisteminin dezavantajı Web sunucunuza daha fazla yük getirmesidir. Normal bir HTML sayfasının sabit diskten alınarak sunulması sunucuya fazla yük getirmezken ASP sayfalarının işlenmesi sunucunuzun değerli bellek ve işlemci kaynaklarından daha fazla yararlanacaktır. Yukarıdaki işlemleri anlatırken ASP'nin getirdiği en büyük avantajlardan biri olan veritabanı kullanımına hiç değinmedik, ASP, sunucu üzerinde yüklü ODBC veritabanlarını kullanabilir, şirketinize ait veritabanlarını Intranet'inize veya Internet'e açabilir.
ASP'Yİ NASIL KULLANACAĞIZ?
Web sitenizin dilediğiniz bölümlerini ASP'ye göre düzenlemeden önce, birtakım şeyleri yapmanız gerekiyor.Web sayfalarını sunmak için Windows işletim sistemi altında çalışan Personal Web Serveri kurmanız gerekiyor.Bunu yapmadaki amacımız ASP kodlarının tıpkı internet ortamındaymış gibi çalışıp çalışmadığını test etmek.Personal Web Serveri nasıl kuracağınızı bilmiyorsanız kısaca açıklayalım.Windows CD'sinde Additions\PWS dizininde kur.exe veya setup.exe yi tıklayın.Program kurulacaktır.Personal Server kurulduktan sonra sayfalarınızı test etmek için C:inetpub\wwwroot dizininin içine atın ve Serverin size vereceği adresin önüne koyduğunuz sayfanın adını ve uzantısı yazarak çalıştırın
ASP İLE PROGRAMLAMAYA BAŞLANGIÇ
ASP ile programlar yapmak istiyorsanız ilk önce VBScript dilini öğrenmelisiniz.Bütün bir dili değil tabi ASP sayfalarını hazırlayacak kadar öğrenmeniz yeterli daha sonra bu dili geliştirerek işi büyütebilirsiniz.Unutmayın HTML kodlarıyla sadece sayfa hazırlarsınız oysa ASP tekniğini kullandığınızda sayfadan çok sihirbazlık yaparsınız ve istediğiniz sınırları zorlayabilirsinz.Örneğin ASP yeteneğinizi geliştirdikten sonra sunucu üzerinde yüklü ODBC veri tabanlarını kullanan AktiveX uygulamalarını yazmaya başlayabilirsiniz veri tabanlarına bilgi yazabilir ve okuyabilirsiniz.
örnekler:ASP KODLARI
<HTML>
<HEAD><TITLE>
Script yardımıyla değişik ebatlarda yazılar...
</TITLE></HEAD>
<BODY BGCOLOR=#FFFFFF>
<% for i = 3 to 7 %>
<FONT SIZE=<% = i %>>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<% next %>
<BR>
</BODY>
</HTML>
Ziyaretçinin göreceği sayfada şu kodlar olacak.Dikkat edilecek olursa burada VBScipt kodları bulunmamakta.Çünkü bu kodlar Web Server tarafından yorumlanır ve kullanıcıya sadece VBScipt kodlarının yorumu gönderilir.
<HTML>
<HEAD><TITLE>
Script yardımıyla değişik ebatlarda yazılar...
</TITLE></HEAD>
<BODY BGCOLOR=#FFFFFF>
<FONT SIZE=3>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=4>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=5>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=6>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=7>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<BR>
</BODY>
</HTML>
Örnek2:
ASP KODLARI
<html>
<title>ASP ile rasgele püf noktası...</title>
<%
' Sayfada göstermek üzere 1'den 10'a kadar bir püf noktası seç.
Randomize
TipNumber = Int(Rnd*10)
' İçinde 10 adet püf noktası olan dosyayı aç
Set FileObject = Server.CreateObject("Scripting.FileSystemObject")
Set Instream = FileObject.OpenTextFile (Server.MapPath ("/deneme") & "\puf.txt", 1, FALSE, FALSE)
' Göstermek istediğim püf noktasına kadar olanları atla
For i = 1 to TipNumber -1
InStream.SkipLine()
Next
' Dosyadan alınan satırı PufNoktasi değişkenine ata.
PufNoktasi = Instream.ReadLine
%>
<FONT FACE="Verdana" SIZE=4><B>
<%= PufNoktasi %></B></FONT>
</html>
Ziyaretçinin sayfasındaki kodlar şöyle olacaktır
<html>
<title>ASP ile rasgele püf noktası...</title>
<FONT FACE="Verdana" SIZE=4><B>
Rasgele püf noktası * 5</B></FONT>
</html>
Sunucu üzerinde çalışan sayfalar. Internet'in işleyişinde, sunucu üzerinde yer alan Web sayfalarının istemcinin isteği üzerine statik istemciye gönderilmesi yaşanır. Örneğin kullanıcı www.farukcubukcu.com ya da www.milliyet.com.tr adresini yazarak Internet bağlantısı aracılığıyla Web sunucusundan istekte bulunur. Ardından sayfa kullanıcının ekranına getirilir.
Kullanıcının Internet tarayıcısı aracılığıyla eriştiği bu Web sayfası HTML kodlarından ve bazı grafik bileşenlerden oluşur. Kullanıcı tarayıcı programı aracılığıyla HTML kodlarını görebilir. Ancak sayfa üzerinde bir değişiklik yapamaz. Tarayıcı tarafından yalnızca taranan sayfalardan kurtulup özellikle kullanıcının veri girişi yapabileceği sayfaların kullanımı gereksinimi ortaya çıktığında; CGI ve ASP gibi teknolojiler geliştirildi. İşte ASP teknolojisi ile kullanıcının veri girmesi ve özellikle sunucu üzerinde duran verileri sorgulamasını sağlanır. HTML sayfaları sunucudan istemciye gönderildiklerinde istemci tarafından görüntülenirler. Bu sayfaların sunucu üzerinde çalışıp istemciden gelen bir yanıtı değerlendirmesi söz konusu değildir. Ancak ASP sayfaları sunucu üzerinde çalışırlar. ASP sayfalarının görüntülenmesi yine HTML sayfa gibidir. Ancak kullanıcının bir yanıtı sunucuya geri döne işlenir ve sonuç tekrar kullanıcıya gönderilir.
Şekil 1: ASP'nin temel işleyişi
ASP teknolojisi, Internet üzerindeki verilere etkileşimli olarak erişim için geliştirilen ve Web uygulamalarında statik sayfalar yerine dinamik sayfalar yaratma tekniğidir. Özellikle veri sorgulamak için tasarlanmış Web sayfaları ASP ile yaratılır. Örneğin numaranızı yazarak kendi notunuzu öğrendiğiniz sayfalar.
ASP teknolojisinin amacı aslında çok sayıda kullanıcıya (Web üzerinde erişen kişiler-kullanıcılar) tarayıcılar (browser) aracılığıyla hizmet vermektir. ASP sayfalarıyla veritabanlarını sorgulama tekniğinin en önemli özelliklerinden birisi sunucu (server) ile istemci (client) arasında çalışan bir mimariye sahip olmasıdır. İstemci/Sunucu mimari olarak adlandırılan bu teknolojide; uygulamalar, birlikte çalışması ya da iletişim kurması bakımından istemci (client) ya da sunucu (server) olarak sınıflandırılır. İstemci uygulamalar sunucudan hizmet isteminde bulunurken, sunucu uygulamalar istemcilere yanıt verirler. İstemci/sunucu uygulamalar bu sistem içinde uygulamalar iki katmanlı bir yapıya sahiptirler. İki katmanlı (two-tier) uygulamalar tek başına çalışan sistemlerin birçok fonksiyonlarını uygulamakla birlikte, uygulamaların üstünlüğü aynı veriye aynı anda birden çok kişinin erişmesine olanak tanımasıdır.
ASP teknolojisi Microsoft ortamları için geliştirilmiş bir teknolojidir. ASP için Microsoft'ın Dynamic Internet Application Architecture (DNA) yapısının bir parçasıdır diyebiliriz. Daha önce bu alanda var olan CGI gibi var olan çözümlere karşın geliştirilmiş bir Microsoft teknolojisidir. CGI özellikle UNIX dünyasında bilinen bir teknolojidir. Zaman içinde geliştirilen CGI (Common Gateway Interface) programlama tekniği Windows işletim sisteminin mimarisine uymadığı için Microsoft CGI'a göre daha çok üstünlüğü bulunan ISAPI mimarisini tasarlamıştır. Bu bölümde ISAPI kütüphanesi ve Asp.dll hakkında daha fazla bilgi bulacaksınız.
ASP teknolojisi, Windows 9x, Windows NT ve Windows 2000 işletim sisteminin Web server (sunucu) olarak verdiği Web hizmetleri ASP kodlarının çalıştılmasını kapsar. Kullanıcıların istekleri, Web sunucusunun Internet Explorer 5.0 ya da uyumlu tarayıcılar aracılığıyla verdiği bir istemci (client) hizmetidir.
ASP tek başına bir programlama dili değildir. Yani ASP belgeleri bir program gibi yazılıp, ardından derlenip çalıştırılmazlar. ASP belgeleri .asp dosyası olarak yapacağı işleme göre HTML kodlarından ve VBScript gibi scripting (komut dosyası yazmak) komutlarından oluşur. ASP sayfalarının yaratılmasında herhangi bir dile bağlı olmamak için script (komut dosyası yazmak) dilleri kullanılmıştır. Ancak progr****ların HTML, VBScript ve JavaScript script yazma dillerinin temellerini bilmesi gerekir.
ASP sayfalarında HTML gibi görsel biçimleme satırlarının yanı sıra, özellikle Microsoft Access ve SQL Server gibi veritabanlarında yer alan verileri sorgulanması esastır. Bu nedenle özellikle ADO tekniğini kullanarak ASP sayfalarında veritabanlarına erişim için kodlar yazılır. Bu kodlama bir Visual Basic programında SQL Server verilerine erişim için yazılan kodlamadan farklı değildir.
Örnek ASP kodları:
<%@ LANGUAGE = VBScript %>
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>Microsoft Access'den ADO İle Sorgulama</TITLE>
</HEAD>
Müşteri Listesi:<br><br>
<%
Dim Conn
Dim Rs
' ADO Connection yaratmak
Set Conn = Server.CreateObject("ADODB.Connection")
Conn.Open "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Data Source=c:\faruk\ornekler\musteriler.mdb"
' Recordset yaratmak
Set Rs = Conn.Execute("SELECT * From musteri")
%>
<TABLE border = 1>
<%
' bütün alanları listelemek için
Do while (Not Rs.eof) %>
<tr>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("kodu")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("adisoyadi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ilcesi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ili")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("telefon")%></TD>
</tr>
<% Rs.MoveNext
Loop
%>
</TABLE>
<%
Rs.close
Conn.close
%>
</HTML>
Dikkat!!:Bu doküman faruk çubukçu tarafından hazırlanmıştır. Dokümanlar "beta" olarak hazırlanmıştır. Bir kitap olarak hazırlanıp yayınlamamıştır. Daha fazla bilgi için: Farukcubukcu.com, [email protected].
<%@ LANGUAGE = VBScript %>
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>Microsoft SQL Server'dan ADO İle Sorgulama</TITLE>
</HEAD>
Müşteri Listesi:<br><br>
<%
Dim Conn
Dim Rs
' ADO Connection yaratmak
Set Conn = Server.CreateObject("ADODB.Connection")
Conn.Open "Provider=SQLOLEDB.1;Persist Security Info=False;User ID=sa;Initial Catalog=Musteriler;Data Source=EISERVER\SirketSQLServer"
' Recordset yaratmak
Set Rs = Conn.Execute("SELECT * From musteri")
%>
<TABLE border = 1>
<%
' bütün alanları listelemek için
Do while (Not Rs.eof) %>
<tr>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("kodu")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("adisoyadi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ilcesi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ili")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("telefon")%></TD>
</tr>
<% Rs.MoveNext
Loop
%>
</TABLE>
<%
Rs.close
Conn.close
%>
</HTML>
NOT: ASP dosyalarının uzantısı .asp dir ve Web sunucusu üzerinde wwwroot dizininde dururlar. Bu nedenle Web sunucusunun bu şekilde düzenlenmesi gerekir. Windows 2000 üzerinde ya da Windows NT sunucusu üzerinde IIS'in çalıştığından emin olun. Windows NT Workstation ve Windows 98 üzerinde de PWS'nin çalıştığından emin olun. Bunun dışında ASP kodu ile erişilecek veritabanı dosyası belirtilen yerde olmalıdır. Ayrıca SQL Server'a giriş için gerekli düzenlemelerin yapılmış olması gerekir. Ayrıca çalıştırmak için de Internet Explorer adres çubuğunda dosyanın adı yazılmalıdır. https://tik.lat/PCEdk
Active Server Sayfaları Nasıl İşliyor?
Bir ASP dosyası ek özelliklere sahip standart bir HTML dosyasıdır. Standart bir HTML dosyası gibi ASP dosyaları da tarafıcı tarafından yorumlanacak HTML taglarına sahiptir. HTML dosyası içinde bulunan her şey (java appletleri, yanıp sönen metinler, istemci taraflı scriptler ya da istemci taraflı ActiveX kontroller gibi) ASP dosyaları içinde de olabilir. ASP dosyalarının üç önemli özelliği vardır:
1. ASP dosyaları sunucu taraflı script içerir. Sunucu taraflı bu dosyalar dinamik içerikli Web sayfası yapmayı sağlar. Örneğin istediğiniz kişinin puanlarını öğrenmek gibi.
2. ASP dosyasının içinde çok sayıda yerleşik nesne vardır. Bu nesneler ASP dosyalarının script olarak programlanmasını sağlar. Örneğin Request nesnesi kullanılarak kullanıcıdan bilgi alınır.
3. ASP dosyaları ayrıca birtakım bileşenlerle zenginleştirilebilir. Sunucu taraflı ActiveX bileşenleri veritabanlarıyla çalışmayı, elektronik posta göndermeyi ya da dosya sistemine erişmeyi sağlar. Bu anlamda ASP dosyalarıyla yapılabilecekleri geliştirmenin sınırı yoktur.
ASP dosyalarının işleyişini anlamak için HTML dosyalarının çalışmasıyla karşılaştırmak en iyi yöntemdir. HTML dosyalarının işleyişi:
Kullanıcı bir Internet adresinin URL adresini Internet Explorer'ın adres çubuğuna yazar.
Tarayıcı bu isteğini Web sunucusuna gönderir. Bu şirketteki bir Web Server ya da Internet üzerindeki bir Web sunucudur.
Web sunucusu HTML dosyayı diskinden alır ve tarayıcıya gödnerir.
Tarayıcı HTML dosyayı yorumlayarak kullanıcıya gösterir.
ASP dosyalarının işleyişi:
1. Kullanıcı ASP dosyasının adresini yazar. Örneğin: https://tik.lat/e8aPi ya da https://tik.lat/O5KCy . Böylece istemci sunucudan istekte bulunur.
2. Tarayıcı Internet Information Server sunucusuna ASP dosyası için bir istek gönderir.
3. Web sunucusu (IIS), istenilen ASP dosyasını disk ya da bellekten alır. Bu aşamada dosyanın HTML kısmı ve ASP kod kısmı ayrılır.
4. Web sunucusu dosyayı özel bir program olan ASP.DLL'e gönderir.
5. ASP dosyası içinde komutlar işlenir. Bu işlemin sonucu bir HTML dosyasıdır.
6. HTML dosyası tarayıcıya geri gönderilir.
7. HTML dosyası kullanıcının tarayıcısı tarafından işlenir ve sonuç kullanıcıya gösterilir.
Not: Web sunucusunun ASP dosyalarını çalıştırması için yapılması gerekenler kitabın 3. bölümünde yer almaktadır.
ASP Dosyaları Yazmak
ASP dosyaları aynı HTML dosyalarını hazırlamak için kullandığımız Microsoft FrontPage gibi Web sayfası düzenleme programları, ayrıca Notepad gibi metin düzenleyici programlarla hazırlanır. ASP dosyalarını uzantısı .asp dir.
ASP dosyası genellikle bir HTML sayfasının temel bileşenlerini ve <% ile %> karakterleri arasındaki VBScript kodlarından oluşur. Bir ASP dosyasına kodlama kısmını eklemek için script sonlandırıcı karakterleri kullanmak gerekir. Bu karakterler <% ve %> dir. Bu karakterler arasına yazılan metinler script olarak algılanacak ve ASP.DLL aracılığıyla IIS sunucuları tarafından işlenecektir.
Örnek bir HTML Dosyasının yapısı:
<HEAD>
<TITLE> BİR ASP SAYFASI </TITLE>
</HEAD >
<BODY>
<H1> BAŞLIK </H1>
<%
ASP kodları
%>
</BODY>
</HTML>
NOT: ASP dosyalarının uzantısı .asp dir ve Web sunucusu üzerinde wwwroot dizininde dururlar. Bu nedenle Web sunucusunun bu şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu düzenlemeleri Bölüm 3'te ele alacağız.
Bir script dosyasına ASP script eklemek için script sonlandırıcı karakterler <% ve %> yerine <SCRIPT> etiketi de kullanılabilir. Bu durumda yukarıdaki kod şu şekilde olurdu:
Örnek bir HTML Dosyasının yapısı:
<HEAD>
<TITLE> BİR ASP SAYFASI </TITLE>
</HEAD >
<BODY>
<H1> BAŞLIK </H1>
<SCRIPT>
ASP kodları
<SCRIPT>
</BODY>
</HTML>
<SCRIPT> etiketi sayfadaki her şeyden önce işlenir. <SCRIPT> etiketi genellikle fonksiyon ve yordamları işlenmesi için kullanılır. <SCRIPT> etiketi özellikle istemci taraflı VBScript ve Jscript geliştirilecekse olabilir. Microsoft, <SCRIPT> etiketinin istemci ya da sunucu taraflı kullanılmasını sağlar. <SCRIPT> etiketinin diğer bir özelliği de sayfa içindeki diğer satırlardan önce işletilmesidir. Bunun dışında eğer RUNAT="server" ifadesi kullanılmazsa script istemci taraflı script olarak işlenir.
<SCRIPT> etiketi ayrıca farklı dillerde script yazılmasını sağlar.
<%@ LANGUAGE="VBScript" %>
<HTML>
<HEAD> <TITLE> ASP Script </TITLE> </HEAD>
<BODY>
<SCRIPT LANGUAGE="Jscript" RUNAT="server">
function merhaba()
{
response.write("Merhaba")
}
</SCRIPT>
<%
FOR i=1 to 10
Merhaba()
NEXT
%>
</BODY>
</HTML>
Yukarıdaki kodda </SCRIPT> etiketi içinde bir JavaScript fonksiyonu tanımlanır. Bu yöntem bir Script dilini genelde kullanırken diğer bir script dilinde fonksiyon kullanmak gerektiğinde kullanılabilir. Sonuç olarak değerleri göstermenin ya da çıktı yaratmanın en kolay yöntemi Response.Write() metotunun kullanılmasıdır.
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>
<BODY >
Diğer bir örnek
<%
Response.Write("deneme")
%>
</BODY >
</HTML>
ASP Dosyalarını Çalıştırmak
ASP dosyaları bir öndeki konuda adı geçen ortamlarda hazırlandıktan sonra herhangi bir derleme işlemi olmadan doğrudan çalıştırılırlar. Eğer hata varsa bu çalıştırma sürecinde ortaya çıkar. ASP dosyasını adı Internet Explorer ya da diğer bir tarayıcı program aracılığıyla yazılır ve dosyaya erişim sağlanır.
Örnek çağırmalar:
https://tik.lat/ya3Fx
Alt dizinde olabilir:
https://tik.lat/mVUP4
NOT: Hazırlanan ASP dosyalarının uzantısı .asp dir. Bu dosyayı çalıştırmak için Web sunucusu üzerinde wwwroot dizinine konması gerekir. Bunun dışında Internet Information Server'ın WWW hizmetinin çalışması ya da PWS hizmetinin çalışması gerekir. Bu düzenlemeleri ayrıntılı olarak Bölüm 3'te ele alacağız.
Örnek:
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>
<BODY >
<% IF Hour (Time) > 23 THEN%>
İyi Akşamlar
<% ELSE IF Hour (Time) > 13 THEN%>
Tünaydın
<% ELSE %>
Günaydın
<% END IF%>
</BODY >
</HTML>
Sunucu taraflı bir teknoloji olan ASP kullanıcı tarafına etkileşimli ,dinamik Web sayfaları göndermek için kullanılır ve açılım olarak Active Server Pages olarak tanımlanır.ASP web progr****larına HTML, scripting ve kullanıcıdan bağımsız veritabanı uygulamalarını özgürce kullanmalarına imkan tanımaktadır.ASP programlama ortamının özgür olmasının sebebi tüm derleme işleminin sunucu tarafında bitmesi ve kullanıcının sadece sonuçta oluşan HTML sayfalarını görmesidir.
Çok geniş kullanımı olan ASP, scripting diye tabir edilen VBScript, JavaScript gibi hertürlü ham kodu kullanabilir, sunduğu kolay anlaşılır doğal dili ile orta derece HTML bilen kimseler tarafından bile kolayca kavranabilir.Bu scripting dili olsa bile ASP, sunucu tarafında uygulama çalıştırmanızada izin verir.Web sunucunuza bağlanan kullanıcı sizin tarafınızda neler olup bittiğini bilmezken kendisine gelen HTML formatındaki sonuca baktığında yazdığınız ASP kodları değil, internet sunucusunun onun için hazırladığı HTML kodlarını görür.
ASP nin en önemli özelliği kullandığınız teknolojilerin ve yazdığınız scriptlerin saklı kalmasıdır. Böylece emek harcayarak hazırladığınız dinamik içerikli bir sayfayı bir başkası beğenip istediği gibi kullanamayacaktıt.Uyanık kullanıcılar ASP sayfasını tıpkı başka bir dosya gibi bilgisayarına kaydetmek istediklerinde Web sunucunuz bunu anlayacak ve sadece HTML kodlarının yeraldığı sayfayı kullanıcıya verecektir
ASP NASIL İŞLİYOR
ASP arabiriminin işleyişi oldukça basit, sisteminize ASP eklentisini yüklediğinizde Internet Information Server'ınızın zaten sahip olduğu scripting özellikleri işlemeye başlıyor. İstemci tarafı sunucudan normal bir HTML sayfasını istediğinde, IIS bu dosyayı sabit diskten çağırarak istemci tarafındaki Web tarayıcıya yollar. İstemci tarafından yapılan istek bir ASP sayfasıysa IIS bunu sayfanın uzantısından anlayarak ASP eklentisini devreye sokar. ASP eklentisi sayfa içindeki scriptleri yine IIS'a çalıştırdıktan sonra oluşan HTML sayfasını istemci tarafındaki Web tarayıcısına yollar, bu arada "kuzu" durumunda olan kullanıcının sunucuda gerçekleşen işlemlerden haberi olmaz. ASP sisteminin dezavantajı Web sunucunuza daha fazla yük getirmesidir. Normal bir HTML sayfasının sabit diskten alınarak sunulması sunucuya fazla yük getirmezken ASP sayfalarının işlenmesi sunucunuzun değerli bellek ve işlemci kaynaklarından daha fazla yararlanacaktır. Yukarıdaki işlemleri anlatırken ASP'nin getirdiği en büyük avantajlardan biri olan veritabanı kullanımına hiç değinmedik, ASP, sunucu üzerinde yüklü ODBC veritabanlarını kullanabilir, şirketinize ait veritabanlarını Intranet'inize veya Internet'e açabilir.
ASP'Yİ NASIL KULLANACAĞIZ?
Web sitenizin dilediğiniz bölümlerini ASP'ye göre düzenlemeden önce, birtakım şeyleri yapmanız gerekiyor.Web sayfalarını sunmak için Windows işletim sistemi altında çalışan Personal Web Serveri kurmanız gerekiyor.Bunu yapmadaki amacımız ASP kodlarının tıpkı internet ortamındaymış gibi çalışıp çalışmadığını test etmek.Personal Web Serveri nasıl kuracağınızı bilmiyorsanız kısaca açıklayalım.Windows CD'sinde Additions\PWS dizininde kur.exe veya setup.exe yi tıklayın.Program kurulacaktır.Personal Server kurulduktan sonra sayfalarınızı test etmek için C:inetpub\wwwroot dizininin içine atın ve Serverin size vereceği adresin önüne koyduğunuz sayfanın adını ve uzantısı yazarak çalıştırın
ASP İLE PROGRAMLAMAYA BAŞLANGIÇ
ASP ile programlar yapmak istiyorsanız ilk önce VBScript dilini öğrenmelisiniz.Bütün bir dili değil tabi ASP sayfalarını hazırlayacak kadar öğrenmeniz yeterli daha sonra bu dili geliştirerek işi büyütebilirsiniz.Unutmayın HTML kodlarıyla sadece sayfa hazırlarsınız oysa ASP tekniğini kullandığınızda sayfadan çok sihirbazlık yaparsınız ve istediğiniz sınırları zorlayabilirsinz.Örneğin ASP yeteneğinizi geliştirdikten sonra sunucu üzerinde yüklü ODBC veri tabanlarını kullanan AktiveX uygulamalarını yazmaya başlayabilirsiniz veri tabanlarına bilgi yazabilir ve okuyabilirsiniz.
örnekler:ASP KODLARI
<HTML>
<HEAD><TITLE>
Script yardımıyla değişik ebatlarda yazılar...
</TITLE></HEAD>
<BODY BGCOLOR=#FFFFFF>
<% for i = 3 to 7 %>
<FONT SIZE=<% = i %>>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<% next %>
<BR>
</BODY>
</HTML>
Ziyaretçinin göreceği sayfada şu kodlar olacak.Dikkat edilecek olursa burada VBScipt kodları bulunmamakta.Çünkü bu kodlar Web Server tarafından yorumlanır ve kullanıcıya sadece VBScipt kodlarının yorumu gönderilir.
<HTML>
<HEAD><TITLE>
Script yardımıyla değişik ebatlarda yazılar...
</TITLE></HEAD>
<BODY BGCOLOR=#FFFFFF>
<FONT SIZE=3>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=4>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=5>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=6>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<FONT SIZE=7>Webscroll site araçları.</FONT><BR>
<BR>
</BODY>
</HTML>
Örnek2:
ASP KODLARI
<html>
<title>ASP ile rasgele püf noktası...</title>
<%
' Sayfada göstermek üzere 1'den 10'a kadar bir püf noktası seç.
Randomize
TipNumber = Int(Rnd*10)
' İçinde 10 adet püf noktası olan dosyayı aç
Set FileObject = Server.CreateObject("Scripting.FileSystemObject")
Set Instream = FileObject.OpenTextFile (Server.MapPath ("/deneme") & "\puf.txt", 1, FALSE, FALSE)
' Göstermek istediğim püf noktasına kadar olanları atla
For i = 1 to TipNumber -1
InStream.SkipLine()
Next
' Dosyadan alınan satırı PufNoktasi değişkenine ata.
PufNoktasi = Instream.ReadLine
%>
<FONT FACE="Verdana" SIZE=4><B>
<%= PufNoktasi %></B></FONT>
</html>
Ziyaretçinin sayfasındaki kodlar şöyle olacaktır
<html>
<title>ASP ile rasgele püf noktası...</title>
<FONT FACE="Verdana" SIZE=4><B>
Rasgele püf noktası * 5</B></FONT>
</html>
Sunucu üzerinde çalışan sayfalar. Internet'in işleyişinde, sunucu üzerinde yer alan Web sayfalarının istemcinin isteği üzerine statik istemciye gönderilmesi yaşanır. Örneğin kullanıcı www.farukcubukcu.com ya da www.milliyet.com.tr adresini yazarak Internet bağlantısı aracılığıyla Web sunucusundan istekte bulunur. Ardından sayfa kullanıcının ekranına getirilir.
Kullanıcının Internet tarayıcısı aracılığıyla eriştiği bu Web sayfası HTML kodlarından ve bazı grafik bileşenlerden oluşur. Kullanıcı tarayıcı programı aracılığıyla HTML kodlarını görebilir. Ancak sayfa üzerinde bir değişiklik yapamaz. Tarayıcı tarafından yalnızca taranan sayfalardan kurtulup özellikle kullanıcının veri girişi yapabileceği sayfaların kullanımı gereksinimi ortaya çıktığında; CGI ve ASP gibi teknolojiler geliştirildi. İşte ASP teknolojisi ile kullanıcının veri girmesi ve özellikle sunucu üzerinde duran verileri sorgulamasını sağlanır. HTML sayfaları sunucudan istemciye gönderildiklerinde istemci tarafından görüntülenirler. Bu sayfaların sunucu üzerinde çalışıp istemciden gelen bir yanıtı değerlendirmesi söz konusu değildir. Ancak ASP sayfaları sunucu üzerinde çalışırlar. ASP sayfalarının görüntülenmesi yine HTML sayfa gibidir. Ancak kullanıcının bir yanıtı sunucuya geri döne işlenir ve sonuç tekrar kullanıcıya gönderilir.
Şekil 1: ASP'nin temel işleyişi
ASP teknolojisi, Internet üzerindeki verilere etkileşimli olarak erişim için geliştirilen ve Web uygulamalarında statik sayfalar yerine dinamik sayfalar yaratma tekniğidir. Özellikle veri sorgulamak için tasarlanmış Web sayfaları ASP ile yaratılır. Örneğin numaranızı yazarak kendi notunuzu öğrendiğiniz sayfalar.
ASP teknolojisinin amacı aslında çok sayıda kullanıcıya (Web üzerinde erişen kişiler-kullanıcılar) tarayıcılar (browser) aracılığıyla hizmet vermektir. ASP sayfalarıyla veritabanlarını sorgulama tekniğinin en önemli özelliklerinden birisi sunucu (server) ile istemci (client) arasında çalışan bir mimariye sahip olmasıdır. İstemci/Sunucu mimari olarak adlandırılan bu teknolojide; uygulamalar, birlikte çalışması ya da iletişim kurması bakımından istemci (client) ya da sunucu (server) olarak sınıflandırılır. İstemci uygulamalar sunucudan hizmet isteminde bulunurken, sunucu uygulamalar istemcilere yanıt verirler. İstemci/sunucu uygulamalar bu sistem içinde uygulamalar iki katmanlı bir yapıya sahiptirler. İki katmanlı (two-tier) uygulamalar tek başına çalışan sistemlerin birçok fonksiyonlarını uygulamakla birlikte, uygulamaların üstünlüğü aynı veriye aynı anda birden çok kişinin erişmesine olanak tanımasıdır.
ASP teknolojisi Microsoft ortamları için geliştirilmiş bir teknolojidir. ASP için Microsoft'ın Dynamic Internet Application Architecture (DNA) yapısının bir parçasıdır diyebiliriz. Daha önce bu alanda var olan CGI gibi var olan çözümlere karşın geliştirilmiş bir Microsoft teknolojisidir. CGI özellikle UNIX dünyasında bilinen bir teknolojidir. Zaman içinde geliştirilen CGI (Common Gateway Interface) programlama tekniği Windows işletim sisteminin mimarisine uymadığı için Microsoft CGI'a göre daha çok üstünlüğü bulunan ISAPI mimarisini tasarlamıştır. Bu bölümde ISAPI kütüphanesi ve Asp.dll hakkında daha fazla bilgi bulacaksınız.
ASP teknolojisi, Windows 9x, Windows NT ve Windows 2000 işletim sisteminin Web server (sunucu) olarak verdiği Web hizmetleri ASP kodlarının çalıştılmasını kapsar. Kullanıcıların istekleri, Web sunucusunun Internet Explorer 5.0 ya da uyumlu tarayıcılar aracılığıyla verdiği bir istemci (client) hizmetidir.
ASP tek başına bir programlama dili değildir. Yani ASP belgeleri bir program gibi yazılıp, ardından derlenip çalıştırılmazlar. ASP belgeleri .asp dosyası olarak yapacağı işleme göre HTML kodlarından ve VBScript gibi scripting (komut dosyası yazmak) komutlarından oluşur. ASP sayfalarının yaratılmasında herhangi bir dile bağlı olmamak için script (komut dosyası yazmak) dilleri kullanılmıştır. Ancak progr****ların HTML, VBScript ve JavaScript script yazma dillerinin temellerini bilmesi gerekir.
ASP sayfalarında HTML gibi görsel biçimleme satırlarının yanı sıra, özellikle Microsoft Access ve SQL Server gibi veritabanlarında yer alan verileri sorgulanması esastır. Bu nedenle özellikle ADO tekniğini kullanarak ASP sayfalarında veritabanlarına erişim için kodlar yazılır. Bu kodlama bir Visual Basic programında SQL Server verilerine erişim için yazılan kodlamadan farklı değildir.
Örnek ASP kodları:
<%@ LANGUAGE = VBScript %>
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>Microsoft Access'den ADO İle Sorgulama</TITLE>
</HEAD>
Müşteri Listesi:<br><br>
<%
Dim Conn
Dim Rs
' ADO Connection yaratmak
Set Conn = Server.CreateObject("ADODB.Connection")
Conn.Open "Provider=Microsoft.Jet.OLEDB.4.0;Data Source=c:\faruk\ornekler\musteriler.mdb"
' Recordset yaratmak
Set Rs = Conn.Execute("SELECT * From musteri")
%>
<TABLE border = 1>
<%
' bütün alanları listelemek için
Do while (Not Rs.eof) %>
<tr>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("kodu")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("adisoyadi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ilcesi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ili")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("telefon")%></TD>
</tr>
<% Rs.MoveNext
Loop
%>
</TABLE>
<%
Rs.close
Conn.close
%>
</HTML>
Dikkat!!:Bu doküman faruk çubukçu tarafından hazırlanmıştır. Dokümanlar "beta" olarak hazırlanmıştır. Bir kitap olarak hazırlanıp yayınlamamıştır. Daha fazla bilgi için: Farukcubukcu.com, [email protected].
<%@ LANGUAGE = VBScript %>
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>Microsoft SQL Server'dan ADO İle Sorgulama</TITLE>
</HEAD>
Müşteri Listesi:<br><br>
<%
Dim Conn
Dim Rs
' ADO Connection yaratmak
Set Conn = Server.CreateObject("ADODB.Connection")
Conn.Open "Provider=SQLOLEDB.1;Persist Security Info=False;User ID=sa;Initial Catalog=Musteriler;Data Source=EISERVER\SirketSQLServer"
' Recordset yaratmak
Set Rs = Conn.Execute("SELECT * From musteri")
%>
<TABLE border = 1>
<%
' bütün alanları listelemek için
Do while (Not Rs.eof) %>
<tr>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("kodu")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("adisoyadi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ilcesi")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("ili")%></TD>
<TD VAlign=top><% =Rs.Fields("telefon")%></TD>
</tr>
<% Rs.MoveNext
Loop
%>
</TABLE>
<%
Rs.close
Conn.close
%>
</HTML>
NOT: ASP dosyalarının uzantısı .asp dir ve Web sunucusu üzerinde wwwroot dizininde dururlar. Bu nedenle Web sunucusunun bu şekilde düzenlenmesi gerekir. Windows 2000 üzerinde ya da Windows NT sunucusu üzerinde IIS'in çalıştığından emin olun. Windows NT Workstation ve Windows 98 üzerinde de PWS'nin çalıştığından emin olun. Bunun dışında ASP kodu ile erişilecek veritabanı dosyası belirtilen yerde olmalıdır. Ayrıca SQL Server'a giriş için gerekli düzenlemelerin yapılmış olması gerekir. Ayrıca çalıştırmak için de Internet Explorer adres çubuğunda dosyanın adı yazılmalıdır. https://tik.lat/PCEdk
Active Server Sayfaları Nasıl İşliyor?
Bir ASP dosyası ek özelliklere sahip standart bir HTML dosyasıdır. Standart bir HTML dosyası gibi ASP dosyaları da tarafıcı tarafından yorumlanacak HTML taglarına sahiptir. HTML dosyası içinde bulunan her şey (java appletleri, yanıp sönen metinler, istemci taraflı scriptler ya da istemci taraflı ActiveX kontroller gibi) ASP dosyaları içinde de olabilir. ASP dosyalarının üç önemli özelliği vardır:
1. ASP dosyaları sunucu taraflı script içerir. Sunucu taraflı bu dosyalar dinamik içerikli Web sayfası yapmayı sağlar. Örneğin istediğiniz kişinin puanlarını öğrenmek gibi.
2. ASP dosyasının içinde çok sayıda yerleşik nesne vardır. Bu nesneler ASP dosyalarının script olarak programlanmasını sağlar. Örneğin Request nesnesi kullanılarak kullanıcıdan bilgi alınır.
3. ASP dosyaları ayrıca birtakım bileşenlerle zenginleştirilebilir. Sunucu taraflı ActiveX bileşenleri veritabanlarıyla çalışmayı, elektronik posta göndermeyi ya da dosya sistemine erişmeyi sağlar. Bu anlamda ASP dosyalarıyla yapılabilecekleri geliştirmenin sınırı yoktur.
ASP dosyalarının işleyişini anlamak için HTML dosyalarının çalışmasıyla karşılaştırmak en iyi yöntemdir. HTML dosyalarının işleyişi:
Kullanıcı bir Internet adresinin URL adresini Internet Explorer'ın adres çubuğuna yazar.
Tarayıcı bu isteğini Web sunucusuna gönderir. Bu şirketteki bir Web Server ya da Internet üzerindeki bir Web sunucudur.
Web sunucusu HTML dosyayı diskinden alır ve tarayıcıya gödnerir.
Tarayıcı HTML dosyayı yorumlayarak kullanıcıya gösterir.
ASP dosyalarının işleyişi:
1. Kullanıcı ASP dosyasının adresini yazar. Örneğin: https://tik.lat/e8aPi ya da https://tik.lat/O5KCy . Böylece istemci sunucudan istekte bulunur.
2. Tarayıcı Internet Information Server sunucusuna ASP dosyası için bir istek gönderir.
3. Web sunucusu (IIS), istenilen ASP dosyasını disk ya da bellekten alır. Bu aşamada dosyanın HTML kısmı ve ASP kod kısmı ayrılır.
4. Web sunucusu dosyayı özel bir program olan ASP.DLL'e gönderir.
5. ASP dosyası içinde komutlar işlenir. Bu işlemin sonucu bir HTML dosyasıdır.
6. HTML dosyası tarayıcıya geri gönderilir.
7. HTML dosyası kullanıcının tarayıcısı tarafından işlenir ve sonuç kullanıcıya gösterilir.
Not: Web sunucusunun ASP dosyalarını çalıştırması için yapılması gerekenler kitabın 3. bölümünde yer almaktadır.
ASP Dosyaları Yazmak
ASP dosyaları aynı HTML dosyalarını hazırlamak için kullandığımız Microsoft FrontPage gibi Web sayfası düzenleme programları, ayrıca Notepad gibi metin düzenleyici programlarla hazırlanır. ASP dosyalarını uzantısı .asp dir.
ASP dosyası genellikle bir HTML sayfasının temel bileşenlerini ve <% ile %> karakterleri arasındaki VBScript kodlarından oluşur. Bir ASP dosyasına kodlama kısmını eklemek için script sonlandırıcı karakterleri kullanmak gerekir. Bu karakterler <% ve %> dir. Bu karakterler arasına yazılan metinler script olarak algılanacak ve ASP.DLL aracılığıyla IIS sunucuları tarafından işlenecektir.
Örnek bir HTML Dosyasının yapısı:
<HEAD>
<TITLE> BİR ASP SAYFASI </TITLE>
</HEAD >
<BODY>
<H1> BAŞLIK </H1>
<%
ASP kodları
%>
</BODY>
</HTML>
NOT: ASP dosyalarının uzantısı .asp dir ve Web sunucusu üzerinde wwwroot dizininde dururlar. Bu nedenle Web sunucusunun bu şekilde düzenlenmesi gerekir. Bu düzenlemeleri Bölüm 3'te ele alacağız.
Bir script dosyasına ASP script eklemek için script sonlandırıcı karakterler <% ve %> yerine <SCRIPT> etiketi de kullanılabilir. Bu durumda yukarıdaki kod şu şekilde olurdu:
Örnek bir HTML Dosyasının yapısı:
<HEAD>
<TITLE> BİR ASP SAYFASI </TITLE>
</HEAD >
<BODY>
<H1> BAŞLIK </H1>
<SCRIPT>
ASP kodları
<SCRIPT>
</BODY>
</HTML>
<SCRIPT> etiketi sayfadaki her şeyden önce işlenir. <SCRIPT> etiketi genellikle fonksiyon ve yordamları işlenmesi için kullanılır. <SCRIPT> etiketi özellikle istemci taraflı VBScript ve Jscript geliştirilecekse olabilir. Microsoft, <SCRIPT> etiketinin istemci ya da sunucu taraflı kullanılmasını sağlar. <SCRIPT> etiketinin diğer bir özelliği de sayfa içindeki diğer satırlardan önce işletilmesidir. Bunun dışında eğer RUNAT="server" ifadesi kullanılmazsa script istemci taraflı script olarak işlenir.
<SCRIPT> etiketi ayrıca farklı dillerde script yazılmasını sağlar.
<%@ LANGUAGE="VBScript" %>
<HTML>
<HEAD> <TITLE> ASP Script </TITLE> </HEAD>
<BODY>
<SCRIPT LANGUAGE="Jscript" RUNAT="server">
function merhaba()
{
response.write("Merhaba")
}
</SCRIPT>
<%
FOR i=1 to 10
Merhaba()
NEXT
%>
</BODY>
</HTML>
Yukarıdaki kodda </SCRIPT> etiketi içinde bir JavaScript fonksiyonu tanımlanır. Bu yöntem bir Script dilini genelde kullanırken diğer bir script dilinde fonksiyon kullanmak gerektiğinde kullanılabilir. Sonuç olarak değerleri göstermenin ya da çıktı yaratmanın en kolay yöntemi Response.Write() metotunun kullanılmasıdır.
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>
<BODY >
Diğer bir örnek
<%
Response.Write("deneme")
%>
</BODY >
</HTML>
ASP Dosyalarını Çalıştırmak
ASP dosyaları bir öndeki konuda adı geçen ortamlarda hazırlandıktan sonra herhangi bir derleme işlemi olmadan doğrudan çalıştırılırlar. Eğer hata varsa bu çalıştırma sürecinde ortaya çıkar. ASP dosyasını adı Internet Explorer ya da diğer bir tarayıcı program aracılığıyla yazılır ve dosyaya erişim sağlanır.
Örnek çağırmalar:
https://tik.lat/ya3Fx
Alt dizinde olabilir:
https://tik.lat/mVUP4
NOT: Hazırlanan ASP dosyalarının uzantısı .asp dir. Bu dosyayı çalıştırmak için Web sunucusu üzerinde wwwroot dizinine konması gerekir. Bunun dışında Internet Information Server'ın WWW hizmetinin çalışması ya da PWS hizmetinin çalışması gerekir. Bu düzenlemeleri ayrıntılı olarak Bölüm 3'te ele alacağız.
Örnek:
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>
<BODY >
<% IF Hour (Time) > 23 THEN%>
İyi Akşamlar
<% ELSE IF Hour (Time) > 13 THEN%>
Tünaydın
<% ELSE %>
Günaydın
<% END IF%>
</BODY >
</HTML>
