Ayarlı dirençler, direnç değerinde duruma bağlı olarak değişiklik yapılması yada istenilen değerde ayarlanacak devrelerde kullanılır.
Ayarlı direnç çeşitleri;
1.Trimpot
2.Potansiyometre
3.Reosta
TRİMPOT
Elektronik devrelerde ayarı uzun süre değişmeyecek ve tornavida ile ayarlanabilen potansiyometrelere timpot veya trimer potansiyometre denilmektedir. Bir trimpot üç adet bacağa sahiptir. Gerilim bölücü olarak kullanıldığında genellikle trimpotun bir bacağı besleme voltajına, diğer bir bacağı toprağa bağlanır ve hareketli bacağı da çıkış almak için kullanılır. Eğer trimpot değişken direnç olarak kullanılacak ise değişken uç toprak ucuna bağlanır.
Trimpotun herhangi bir bacağını boşta bırakmak tavsiye edilmez çünkü bu durumda trimpota bağlanan yük değiştikçe voltaj da çok fazla değişir. Sonuçta trimpot direnci tam ayarlanmış bile olsa ufak bir sapmada gerilim bölücü olarak görevini iyi yapamaz.
Potansiyometre
Potansiyometreler üç uçlu ayarlı orta uç, direnç üzerinde gezinir. Direnç değerinin değiştirilmesi yoluyla gerilim bölme, başka bir ifadeyle çıkış gerilimini ayarlar. Devre direncinin sık aralıklarla değiştirilmesi gereken ortamlarda kullanılır. Potansiyometre radyo vb gibi cihazlarda sesin açılıp kapanmasını sağlar.
Direnç değerinin değişimi, elle değiştirilebilirse ince ayar çubuğu yardımıyla yapılır. Potansiyometrelerin güçleri düşüktür. Elektronik devrelerde kullanılmaya uygundur. Potansiyometrelerin montajı, cihazların ön paneline yapılır.
Potansiyometre Çeşitleri
1.Lineer potansiyometre
2.Logaritmik potansiyometre
3.Çok turlu potansiyometre
Lineer Potansiyometre
Lineer potansiyometreler (doğrusal), potansiyometre milinin çevrilme açısına göre aşağıdaki şekildeki gibi direnci de doğrusal olarak artar.
Logaritmik Potansiyometre
Logaritmik potansiyometrelerde dönüş açısına göre direnç değişim doğru orantılı değildir, logaritmik olarak artar. Şekilde görülüğü gibi mili çevirirken önce direnç değişimi küçük, sona doğru direnç değişim artar. Anti-logaritmik potansiyometrelerde ise önce direnç değişim yüksek, sonra direnç değişim azalır.
Çok Turlu Potansiyometre
Çok turlu potansiyometrelerde, her 360° bir turdur. Hassas ayar yapılan ortamlarda kullanılır. Tur sayısı artarsa hassasiyette artar.
Potansiyometrelerin kullanım alanları: Elektronikte kullanılır. Potansiyometreler şu amaçlar için kullanılırlar;
Ön ayar için
Genel amaçlı kontrol için
İnce ayarlı kontrol için
Potansiyometrenin Avantajları
Düşük Maliyet: Diğer voltaj ayarlama için kullanılabilecek elemanlara kıyasla daha ucuza bulunabilmektedir.
Düşük Teknoloji: Kullanılan teknolojinin basitliğinden dolayı kolayca nasıl kullanılabileceği anlaşılabilmektedir.
Kolay Kullanım: Kullanımı kolay ve çabuk öğrenilebilir.
Potansiyometrenin Dezavantajları
İç Parçalarda Aşınma: İç parçalarda zamanla aşınmalar meydana gelebilmektedir.
Düşük Hassasiyetlik: Yüksek hassasiyetliği yakalamak zordur.
Düşük Yenilenebilirlik
Sınırlı Frekans Cevabı
Potansiyometrenin Kullanım Alanları
Potansiyometreler genel anlamda aşağıda yer alan amaçlar doğrultusunda kullanılmaktadır. Bunlar;
Voltaj Kontrolü: Potansiyometre genel anlamda voltaj kontrolü amacı ile kullanılmaktadır. Çoğunlukla ise gerilim bölücü olarak kullanılmaktadır. Bu alana örnek olarak dimmer devreleri ve basit motor kontrol devreleri örnek gösterilebilir.
Akım Kontrolü: Çok sık olarak kullanılmasalar da akım kontrolü amacı ile de kullanılabilmektedirler. Şimdilik bu konu hakkında çok fazla bir bilgiye sahip olmadığım için atlıyorum.
Pozisyon Algılama: Pozisyon algılama sensörü olarak ta kullanılmaktadırlar. Fakat bu durumda hassas bir ölçüm için ayrıca bir elektronik devre ile kontrol edilmesi gerekir. Bu konuya aşağıda ayrıntılı bir şekilde değinelim.
Yukarıdaki resimi dikkatle inceleyecek olursak potansiyometrik konum algılama sensörleri hakkında bir fikir sahibi olabiliriz. Bu resimdeki sol taraftaki kısım bir potansiyometreyi temsil etmektedir. Ortadaki kısım ise Opamptır.
Opamplar, en basit tanımı ile gerilim yükselten devre elemanıdır. Buradaki görevi ise kısaca şudur;
Bu devrede opamp, potansiyometrede oluşan gerilim farkını yükselterek çıkışta daha hassas bir çıkış alabilmemizi sağlar. Yani potansiyometrenin çıkışına eklenen opamp ile en ufak bir voltaj değişikliğini bile hassas bir şekilde ölçe bilmemizi sağlar.
Resimde de görüldüğü gibi opamp çıkışında oluşan yükseltilmiş voltaj şu formül ile hesaplanabilir.
Vout = Rf/Rn (V2-V1) . En sağdaki resimde ise potansiyometrenin hareketli yapısının hareketi sonunda alınacak çıkışın grafik ile gösterilmiş halidir.
Reosta
Yüksek güçlü devrelerde reosta kullanılır. Bundan dolayı üzerinden yüksek akım geçer. Elle direnç ayarı yapılır, ayar yapılan ucu tel üstünde hareket ettirerek istenilen değerde direnç sağlanır.
Reosta boyutları, potansiyometre ve trimpotlardan büyüktür.
Reosta;
- Laboratuvar ortamında direnç değerinin değiştirilmesinde
- Köprü yönetiminde yapılan direnç değeri ölçümünde
- Değişebilen direncin gerektiği yerlerde
- Elektrik sobalarında bulunan ayar değiştirme düğmelerinde
- Evde ayarlanabilir sobaların tümünde ve dimmer anahtarlarda
- Çamaşır, bulaşık makinelerinde ve benzer elektronik gereçlerde kullanılır.
Ayarlı direnç çeşitleri;
1.Trimpot
2.Potansiyometre
3.Reosta
TRİMPOT
Elektronik devrelerde ayarı uzun süre değişmeyecek ve tornavida ile ayarlanabilen potansiyometrelere timpot veya trimer potansiyometre denilmektedir. Bir trimpot üç adet bacağa sahiptir. Gerilim bölücü olarak kullanıldığında genellikle trimpotun bir bacağı besleme voltajına, diğer bir bacağı toprağa bağlanır ve hareketli bacağı da çıkış almak için kullanılır. Eğer trimpot değişken direnç olarak kullanılacak ise değişken uç toprak ucuna bağlanır.
Trimpotun herhangi bir bacağını boşta bırakmak tavsiye edilmez çünkü bu durumda trimpota bağlanan yük değiştikçe voltaj da çok fazla değişir. Sonuçta trimpot direnci tam ayarlanmış bile olsa ufak bir sapmada gerilim bölücü olarak görevini iyi yapamaz.
Potansiyometre
Potansiyometreler üç uçlu ayarlı orta uç, direnç üzerinde gezinir. Direnç değerinin değiştirilmesi yoluyla gerilim bölme, başka bir ifadeyle çıkış gerilimini ayarlar. Devre direncinin sık aralıklarla değiştirilmesi gereken ortamlarda kullanılır. Potansiyometre radyo vb gibi cihazlarda sesin açılıp kapanmasını sağlar.
Direnç değerinin değişimi, elle değiştirilebilirse ince ayar çubuğu yardımıyla yapılır. Potansiyometrelerin güçleri düşüktür. Elektronik devrelerde kullanılmaya uygundur. Potansiyometrelerin montajı, cihazların ön paneline yapılır.
Potansiyometre Çeşitleri
1.Lineer potansiyometre
2.Logaritmik potansiyometre
3.Çok turlu potansiyometre
Lineer Potansiyometre
Lineer potansiyometreler (doğrusal), potansiyometre milinin çevrilme açısına göre aşağıdaki şekildeki gibi direnci de doğrusal olarak artar.
Logaritmik Potansiyometre
Logaritmik potansiyometrelerde dönüş açısına göre direnç değişim doğru orantılı değildir, logaritmik olarak artar. Şekilde görülüğü gibi mili çevirirken önce direnç değişimi küçük, sona doğru direnç değişim artar. Anti-logaritmik potansiyometrelerde ise önce direnç değişim yüksek, sonra direnç değişim azalır.
Çok Turlu Potansiyometre
Çok turlu potansiyometrelerde, her 360° bir turdur. Hassas ayar yapılan ortamlarda kullanılır. Tur sayısı artarsa hassasiyette artar.
Potansiyometrelerin kullanım alanları: Elektronikte kullanılır. Potansiyometreler şu amaçlar için kullanılırlar;
Ön ayar için
Genel amaçlı kontrol için
İnce ayarlı kontrol için
Potansiyometrenin Avantajları
Düşük Maliyet: Diğer voltaj ayarlama için kullanılabilecek elemanlara kıyasla daha ucuza bulunabilmektedir.
Düşük Teknoloji: Kullanılan teknolojinin basitliğinden dolayı kolayca nasıl kullanılabileceği anlaşılabilmektedir.
Kolay Kullanım: Kullanımı kolay ve çabuk öğrenilebilir.
Potansiyometrenin Dezavantajları
İç Parçalarda Aşınma: İç parçalarda zamanla aşınmalar meydana gelebilmektedir.
Düşük Hassasiyetlik: Yüksek hassasiyetliği yakalamak zordur.
Düşük Yenilenebilirlik
Sınırlı Frekans Cevabı
Potansiyometrenin Kullanım Alanları
Potansiyometreler genel anlamda aşağıda yer alan amaçlar doğrultusunda kullanılmaktadır. Bunlar;
Voltaj Kontrolü: Potansiyometre genel anlamda voltaj kontrolü amacı ile kullanılmaktadır. Çoğunlukla ise gerilim bölücü olarak kullanılmaktadır. Bu alana örnek olarak dimmer devreleri ve basit motor kontrol devreleri örnek gösterilebilir.
Akım Kontrolü: Çok sık olarak kullanılmasalar da akım kontrolü amacı ile de kullanılabilmektedirler. Şimdilik bu konu hakkında çok fazla bir bilgiye sahip olmadığım için atlıyorum.
Pozisyon Algılama: Pozisyon algılama sensörü olarak ta kullanılmaktadırlar. Fakat bu durumda hassas bir ölçüm için ayrıca bir elektronik devre ile kontrol edilmesi gerekir. Bu konuya aşağıda ayrıntılı bir şekilde değinelim.
Yukarıdaki resimi dikkatle inceleyecek olursak potansiyometrik konum algılama sensörleri hakkında bir fikir sahibi olabiliriz. Bu resimdeki sol taraftaki kısım bir potansiyometreyi temsil etmektedir. Ortadaki kısım ise Opamptır.
Opamplar, en basit tanımı ile gerilim yükselten devre elemanıdır. Buradaki görevi ise kısaca şudur;
Bu devrede opamp, potansiyometrede oluşan gerilim farkını yükselterek çıkışta daha hassas bir çıkış alabilmemizi sağlar. Yani potansiyometrenin çıkışına eklenen opamp ile en ufak bir voltaj değişikliğini bile hassas bir şekilde ölçe bilmemizi sağlar.
Resimde de görüldüğü gibi opamp çıkışında oluşan yükseltilmiş voltaj şu formül ile hesaplanabilir.
Vout = Rf/Rn (V2-V1) . En sağdaki resimde ise potansiyometrenin hareketli yapısının hareketi sonunda alınacak çıkışın grafik ile gösterilmiş halidir.
Reosta
Yüksek güçlü devrelerde reosta kullanılır. Bundan dolayı üzerinden yüksek akım geçer. Elle direnç ayarı yapılır, ayar yapılan ucu tel üstünde hareket ettirerek istenilen değerde direnç sağlanır.
Reosta boyutları, potansiyometre ve trimpotlardan büyüktür.
Reosta;
- Laboratuvar ortamında direnç değerinin değiştirilmesinde
- Köprü yönetiminde yapılan direnç değeri ölçümünde
- Değişebilen direncin gerektiği yerlerde
- Elektrik sobalarında bulunan ayar değiştirme düğmelerinde
- Evde ayarlanabilir sobaların tümünde ve dimmer anahtarlarda
- Çamaşır, bulaşık makinelerinde ve benzer elektronik gereçlerde kullanılır.
