Çoklu ortam (multimedya), bir içeriğin ses, görüntü, grafik, animasyon, müzik gibi çeşitli formlarda sunulmasıdır. Genellikle eğlence sektörüne hizmet veren çoklu ortam ürünleri zamanla birçok alana yayılmıştır. Eğitimde kullanılan çoklu ortamlar öğretenin etkililiğini ve verimliliğini arttırdığı gibi öğrenenin de bilgiyi daha kolay ve kalıcı şekilde erişmesini sağlayabilmektedir.
Aynı anda birden fazla duyu organına hitap eden çoklu ortam araçlarının eğitim ve öğretimde kullanılmasının; aktif öğrenme, öğrenimi eğlenceli hale getirme, bireysel öğrenme, işbirliği, motivasyon, iletişim becerileri kazandırma, birden fazla duyuya hitap etme, yapıcılık, pekiştireç verme, kontrol, esneklik gibi getirileri vardır.
Çoklu ortam ürünlerini oluşturan çoklu ortam araçları aşağıda listelenmiştir;
- Metin
- Ses
- Video
- Fotoğraf
- Animasyon
- Diğer Görseller
Çoklu ortam ürünlerinin eğitimde kullanılması üzerine araştırmalar yapan Richard E. Mayer’ in ortaya koyduğu çoklu ortam tasarım ilkeleri aşağıdaki gibidir;
Çoklu temsil ilkesi: Aynı anda birden fazla kanalın kullanılması öğrenmede etkililiği artırmaktadır.
Tutarlılık ilkesi: Ortama eklenen içeriğinin bir biri ile ilgili ve tutarlı olması gerekmektedir. Ayrıca konu ile ilgili öz bilgiler ayrıntılı bilgilerden daha fazla kalıcı olmaktadır.
Kanal ilkesi: Canlandırmanın sözlü anlatımla desteklendiği durumlar, canlandırmanın yazılı metinle desteklendiği durumlardan daha etkilidir.
Aşırılık ilkesi: Canlandırmanın sadece sözlü anlatımla desteklendiği durumlar, canlandırmanın aynı anda, sözlü anlatım ve yazılı metinle desteklendiği durumlardan daha etkilidir.
Birliktelik ilkesi: Birbiriyle ilgili veya birbirine karşılık gelen sözcük ve resimlerin ekranda veya sayfada yakın sunulduğunda (mekânsal birliktelik) veya eşzamanlı olarak kullanıldığında (zamansal birliktelik) öğrenmenin daha etkili olacağına işaret eder.
Bireysel farklılıklar ilkesi: Örneğin, konuyu az bilen öğrencilerde konuyu daha iyi bilen öğrencilere oranla çoklu ortam etkisi ve birliktelik etkisinin daha yüksek düzeyde olduğu, görsel-uzamsal yetenekleri daha gelişmiş olanlarda da çoklu ortam öğelerin etkisinin daha fazla olduğu saptanmıştır.
“İnsan, çoklu ortamlarla nasıl öğrenir?” sorusuna cevap arayan Mayer, “Çalışan Bellek Modeli”, “İkili Kodlama Kuramı Ve Bilişsel Yük Kuramı”ndan faydalanarak “Çoklu Ortamla Öğrenmede Bilişsel Kuram”ı geliştirdi.
Çalışan Bellek Modeli: Bu modele göre kısa süreli bellek bir merkezi yönetim birimi ve iki alt birimden oluşur. Merkezi yönetim iki alt sistemden yardım alır. Bu sistemlerden birisi yankılanımdan (acoustic) ve sözel bilgiden etkilenen fonolojik döngü, diğeri ise görsel ve mekansal bilgi için benzer bir fonksiyonu yerine getiren görsel-mekansal kopyalamadır.
İkili Kodlama Kuramı: Kurama göre, sözcükler ve resimler bağımsız görsel ve sözlü kodları harekete geçirmektedir. Sunulacak içerikte çok fazla resim varsa, öğrenen bu bilgiyi hem sözlü hem de görsel izi (trace) kullanarak uzun süreli belleğe (Long Term Memory) kodlayabilir. Bu birden fazla olan kodlama işlemi bellekten tekrar çağırma olasılığını arttırmakta ve görsel ya da sözlü izden biri kaybolursa bir diğeri rahatlıkla kullanılabilmektedir.
Bilişsel Yük Kuramı: Bilişsel yük, bir görev yürütülürken öğreneni etkileyen bellek yüküne işaret eden çok boyutlu bir yapıdır. Bilişsel yük kuramı, çalışan belleğin sınırlı bir kaynağa sahip olduğunu bu yüzden, çalışan bellek üzerinde bilişsel yükün dikkatlice dağıtılması için öğrenme çevrelerinin başarılı bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini söylemektedir.
Çoklu ortamla öğrenmede bilişsel kuram, insanların, sadece kelimelerdense kelime ve resimlerin bir arada kullanılması yolu ile daha fazla bilgiyi öğrendiğini iddia eder. Fakat basitçe, kelimelerle görüntüleri bir araya getirmekle bu mümkün olmaz. Bu kuram üç temel varsayım üzerine kurulmuştur;
- Bilgiyi işlemek için iki ayrı kanal (işitsel ve görsel) vardır. (İkili-kodlama kuramı)
- Her kanalın kısıtlı (sonlu) bir kapasitesi vardır. (Bilişsel yüklenme kuramı)
- Öğrenmeler, öğrenilmiş bilgiyi/deneyimi filtreleme, seçme, örgütleme ve tümleştirmeden oluşan etkin bir süreçtir.
Mayer’in bilişsel kuramı, insan beyninin birbirine zıt kelime, resim ve seslerden oluşan çoklu ortamları yorumlamadığı fikrini savunur. Doğru olan; bunları, mantıklı zihinsel yapılar oluşturacak şekilde seçip düzenlemektir.
