Kösedağ Muharebesi:
Türkiye Selçukluları'nın Moğollara yenilmesiyle sonuçlanan ve 3 Temmuz 1243 tarihinde meydana gelen savaş. Kösedağ Savaşı, gerek cereyan şekli gerekse sonuçları bakımından Türk tarihi içerisinde özel bir yere sahiptir. Baycu Noyan kumandasındaki Moğol ordusuyla karşılaşan Türkiye Selçuklu kuvvetleri, öncü birlikler arasında meydana gelen ilk çarpışmanın ardından korkuya kapılarak kaçmış, baştan beri hatalı kararlar veren Sultan II. Gıyâsüd-dîn Keyhüsrev de aynı şekilde davranınca, Moğol ordusu kolay bir zafer kazanmıştır. Hiçbir mukavemet görmeden ilerleyen Moğol ordusu kısa sürede Anadoluya hâkim olmuş ve el-Ömerînin ifadesiyle, Selçuklular idaresinde cennet gibi olan ve halkına saadet günlerini yaşatan Anadolu, yeryüzünü alt üst eden Cengizoğulları tarafından istila edilmiştir.[8]
Anadolu Selçuklularının doğu sınırlarına dayanan Moğollar, Baba İshak isyanından sonra Anadoluyu istilaya karar verdiler. Sivasın doğusunda yapılan Kösedağ Savaşında Anadolu Selçuklu ordusu mağlup olmuştur.
Bu savaşın sonucunda;
- Anadolu Moğolların hakimiyetine girmiş ve Türkiye Selçukluları Devleti Moğollara bağlı hale gelmiştir.
- Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ermeni Krallığı Selçuklu hakimiyetinden çıkmış, Anadolunun batı kısımlarında bağımsız Türk beylikleri kurulmuştur. Böylece Anadoluda kurulan Türk siyasal birliği bozulmuştur.
- Anadoluda can ve mal güvenliği kalmamış, ticaret faaliyetleri durma noktasına gelmiş ve üretim azalmıştır. Bu durum Anadolu halkının ekonomik hayatını olumsuz yönde etkilemiştir.
- Anadoludaki önemli bilim, sanat ve ticaret merkezleri tahribata uğramış, kültürel gelişmeler durmuştur.
- Moğolların baskısından kurtulmak isteyen Türkmenler Anadolunun batısında yoğunlaşmışlardır. Türk kültürü Anadolunun batısında da yayılmıştır.
- Merkezî otoritesini kaybeden Anadolu Selçukluları dağılma ve yıkılma sürecine girmiştir.
Uçlarda Hayat ve Beylikler
1243 Kösedağ Savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devletinin Moğol hakimiyetine girmesi üzerine, uc beyleri serbest hareket etmeye ve Anadolu Selçuklu sultanlarını tanımamaya başladılar. Anadolunun batısında yoğunlaşan beyliklerin nüfus ve askeri gücünü Moğolların baskısından kaçan Türkmenler oluşturuyordu. Moğolların hakimiyetini kabul etmek istemeyen uc beyleri ve aşiret beyleri bağımsızlıklarını ilan ederek Türkiyede Beylikler Döneminin başlamasına neden olmuşlardır.
Anadoluda Söğüt ve Domaniç çevresinde Osmanlılar, Konya ve çevresinde Karamanoğulları, Kütahya ve çevresinde Germiyanoğulları, Balıkesir çevresinde Karesioğulları, İzmir ve Aydın çevresinde Aydınoğulları, Manisada Saruhanoğulları, Sinop ve Kastamonuda Candaroğulları, Muğlada Menteşeoğullurı, Maraşta Dulkadiroğulları ve Adanada Ramazanoğulları beylikleri kurulmuştur.
Kösedağ Savaşı ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin Dağılması
1237de I. Alaeddin Keykubadın zehirlenerek öldürülmesi üzerine 16 yaşındaki oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta geçti. Ancak babası gibi başarılı olamadı. Zamanının çoğunu sarayda geçiren II. Gıyaseddin Keyhüsrev, devlet işlerini veziri Saadettin Köpeke devretti. Özellikle onun döneminde ortaya çıkan iki önemli olay Anadolu Selçuklu Devletini dağılma ve parçalanma sürecine soktu. Bu olaylar 1240daki Baba İshak Ayaklanması ve 1243deki Kösedağ Savaşıdır.
Baba İshak Ayaklanması
1240 yılı başlarında, Baba İshak adı verilen bir derviş önderliğinde göçebe Türkmenler, Anadolu Selçuklu Devletine karşı dev bir ayaklanma başlattılar. Baba İshak Konyadaki Anadolu Selçuklu sultanının ve adamlarının kafir olduğunu söylüyordu ve halkı onlara karşı isyan etmeye çağırıyordu. Ayaklanma Doğu Anadoluda başladı ve tüm ülkeye yayıldı. İsyancı Türkmenler Amasya ve Sivas gibi önemli kentleri ele geçirdiler. Ayaklanma öylesine büyüktü ki, neredeyse bütün Türkmenler bu ayaklanmaya katılmışlardı. Hatta, bir ara Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev korkarak Konya dışında bir yere kaçtı. Ayaklanmayı bastırmak üzere gönderilen Selçuklu komutanı Amasyaya girdi ve Baba İshakı yakalayıp kale burcuna astı. Ama isyanı bastıramadı. Aksine isyan daha da büyüdü. Sivastan gelen yeni isyancılar Amasyaya gelip bu komutanı yakalayıp astılar. İsyancı Türkmenler durmaksızın Konyaya ilerlediler. Ancak, İsyancılar Kırşehirin Malya Ovasında yeni bir Selçuklu ordusu ile karşılaştılar. Çocuklar hariç, kadınlı erkekli bütün isyancı Türkmenler kılıçtan geçirildi ve böylelikle isyan bastırıldı. İsyan bastırıldı ama Anadolu Selçuklu Devletini fena halde yıpratmış oldu.
Kösedağ Savaşı
Baba İshak ayaklanmasının Anadolu Selçuklu Devletini iyice zayıflattığını gören Moğollar, fırsat bu fırsatdeyip Anadoluyu işgal etmeye karar verdiler. Moğol ordular Doğu Anadoluya girerek önce Erzurumu işgal ettiler. Daha sonra, Selçuklu ordusu ve Moğol ordusu Sivasın doğusundaki Kösedağda karşı karşıya geldiler. II. Gıyaseddin Keyhüsrevin komutasındaki Selçuklu ordusu, sayıca fazla olmasına rağmen, yanlış savaş taktikleri yüzünden ağır bir yenilgi aldı.
Moğollar bu zaferden sonra Erzincan, Sivas ve Kayseri gibi kentleri ele geçirdiler ve yağmaladılar. Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğollarla anlaşma yaptı ve her yıl onlara vergi vermeyi kabul etti. Böylece, Anadolu Selçuklu Devleti Moğollara bağlı bir devlet haline geldi.
Kösedağ Savaşından sonra Moğollar Anadoluda tam bir baskı kurdular. Koydukları ağır vergiler halkı zor durumda bıraktı. Moğol baskısının yanı sıra, artan Bizans saldırıları, siyasal cinayetler, doğal afetler ve salgın hastalıklar devleti büsbütün sarstı. Anadolu Selçuklu Devleti birkaç kez iki ve üçe bölündü.
Anadolu Selçuklu Devletinin Dağılışı ve Yıkılışı
Moğolların baskısının iyice artması üzerine, Anadolu Selçukluları birkaç başarısız ayaklanma denemesine giriştiler. Hatta, bu ayaklanmalardan birinde Memlüklü Sultanı Baybarstan yardım istediler. Ordusu ile Anadoluya gelen Baybars 1277 yılında Elbistan ovasında Moğolları darmadağın etti. Ancak, Sultan Baybarsın ülkesine geri dönmesinden sonra, Moğolların intikamı acı oldu. Çok sayda insanı acımasızca öldürdüler. Bundan sonra Anadolu tamamen Moğol egemenliğine girdi. Anadoluyu atadıkları valilerle yönettiler. 1308 yılında, son sultan II. Mesudun ölümünden sonra Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldı.
Türkiye Selçukluları'nın Moğollara yenilmesiyle sonuçlanan ve 3 Temmuz 1243 tarihinde meydana gelen savaş. Kösedağ Savaşı, gerek cereyan şekli gerekse sonuçları bakımından Türk tarihi içerisinde özel bir yere sahiptir. Baycu Noyan kumandasındaki Moğol ordusuyla karşılaşan Türkiye Selçuklu kuvvetleri, öncü birlikler arasında meydana gelen ilk çarpışmanın ardından korkuya kapılarak kaçmış, baştan beri hatalı kararlar veren Sultan II. Gıyâsüd-dîn Keyhüsrev de aynı şekilde davranınca, Moğol ordusu kolay bir zafer kazanmıştır. Hiçbir mukavemet görmeden ilerleyen Moğol ordusu kısa sürede Anadoluya hâkim olmuş ve el-Ömerînin ifadesiyle, Selçuklular idaresinde cennet gibi olan ve halkına saadet günlerini yaşatan Anadolu, yeryüzünü alt üst eden Cengizoğulları tarafından istila edilmiştir.[8]
Anadolu Selçuklularının doğu sınırlarına dayanan Moğollar, Baba İshak isyanından sonra Anadoluyu istilaya karar verdiler. Sivasın doğusunda yapılan Kösedağ Savaşında Anadolu Selçuklu ordusu mağlup olmuştur.
Bu savaşın sonucunda;
- Anadolu Moğolların hakimiyetine girmiş ve Türkiye Selçukluları Devleti Moğollara bağlı hale gelmiştir.
- Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ermeni Krallığı Selçuklu hakimiyetinden çıkmış, Anadolunun batı kısımlarında bağımsız Türk beylikleri kurulmuştur. Böylece Anadoluda kurulan Türk siyasal birliği bozulmuştur.
- Anadoluda can ve mal güvenliği kalmamış, ticaret faaliyetleri durma noktasına gelmiş ve üretim azalmıştır. Bu durum Anadolu halkının ekonomik hayatını olumsuz yönde etkilemiştir.
- Anadoludaki önemli bilim, sanat ve ticaret merkezleri tahribata uğramış, kültürel gelişmeler durmuştur.
- Moğolların baskısından kurtulmak isteyen Türkmenler Anadolunun batısında yoğunlaşmışlardır. Türk kültürü Anadolunun batısında da yayılmıştır.
- Merkezî otoritesini kaybeden Anadolu Selçukluları dağılma ve yıkılma sürecine girmiştir.
Uçlarda Hayat ve Beylikler
1243 Kösedağ Savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devletinin Moğol hakimiyetine girmesi üzerine, uc beyleri serbest hareket etmeye ve Anadolu Selçuklu sultanlarını tanımamaya başladılar. Anadolunun batısında yoğunlaşan beyliklerin nüfus ve askeri gücünü Moğolların baskısından kaçan Türkmenler oluşturuyordu. Moğolların hakimiyetini kabul etmek istemeyen uc beyleri ve aşiret beyleri bağımsızlıklarını ilan ederek Türkiyede Beylikler Döneminin başlamasına neden olmuşlardır.
Anadoluda Söğüt ve Domaniç çevresinde Osmanlılar, Konya ve çevresinde Karamanoğulları, Kütahya ve çevresinde Germiyanoğulları, Balıkesir çevresinde Karesioğulları, İzmir ve Aydın çevresinde Aydınoğulları, Manisada Saruhanoğulları, Sinop ve Kastamonuda Candaroğulları, Muğlada Menteşeoğullurı, Maraşta Dulkadiroğulları ve Adanada Ramazanoğulları beylikleri kurulmuştur.
Kösedağ Savaşı ve Anadolu Selçuklu Devleti'nin Dağılması
1237de I. Alaeddin Keykubadın zehirlenerek öldürülmesi üzerine 16 yaşındaki oğlu II. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta geçti. Ancak babası gibi başarılı olamadı. Zamanının çoğunu sarayda geçiren II. Gıyaseddin Keyhüsrev, devlet işlerini veziri Saadettin Köpeke devretti. Özellikle onun döneminde ortaya çıkan iki önemli olay Anadolu Selçuklu Devletini dağılma ve parçalanma sürecine soktu. Bu olaylar 1240daki Baba İshak Ayaklanması ve 1243deki Kösedağ Savaşıdır.
Baba İshak Ayaklanması
1240 yılı başlarında, Baba İshak adı verilen bir derviş önderliğinde göçebe Türkmenler, Anadolu Selçuklu Devletine karşı dev bir ayaklanma başlattılar. Baba İshak Konyadaki Anadolu Selçuklu sultanının ve adamlarının kafir olduğunu söylüyordu ve halkı onlara karşı isyan etmeye çağırıyordu. Ayaklanma Doğu Anadoluda başladı ve tüm ülkeye yayıldı. İsyancı Türkmenler Amasya ve Sivas gibi önemli kentleri ele geçirdiler. Ayaklanma öylesine büyüktü ki, neredeyse bütün Türkmenler bu ayaklanmaya katılmışlardı. Hatta, bir ara Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev korkarak Konya dışında bir yere kaçtı. Ayaklanmayı bastırmak üzere gönderilen Selçuklu komutanı Amasyaya girdi ve Baba İshakı yakalayıp kale burcuna astı. Ama isyanı bastıramadı. Aksine isyan daha da büyüdü. Sivastan gelen yeni isyancılar Amasyaya gelip bu komutanı yakalayıp astılar. İsyancı Türkmenler durmaksızın Konyaya ilerlediler. Ancak, İsyancılar Kırşehirin Malya Ovasında yeni bir Selçuklu ordusu ile karşılaştılar. Çocuklar hariç, kadınlı erkekli bütün isyancı Türkmenler kılıçtan geçirildi ve böylelikle isyan bastırıldı. İsyan bastırıldı ama Anadolu Selçuklu Devletini fena halde yıpratmış oldu.
Kösedağ Savaşı
Baba İshak ayaklanmasının Anadolu Selçuklu Devletini iyice zayıflattığını gören Moğollar, fırsat bu fırsatdeyip Anadoluyu işgal etmeye karar verdiler. Moğol ordular Doğu Anadoluya girerek önce Erzurumu işgal ettiler. Daha sonra, Selçuklu ordusu ve Moğol ordusu Sivasın doğusundaki Kösedağda karşı karşıya geldiler. II. Gıyaseddin Keyhüsrevin komutasındaki Selçuklu ordusu, sayıca fazla olmasına rağmen, yanlış savaş taktikleri yüzünden ağır bir yenilgi aldı.
Moğollar bu zaferden sonra Erzincan, Sivas ve Kayseri gibi kentleri ele geçirdiler ve yağmaladılar. Sultan II. Gıyaseddin Keyhüsrev Moğollarla anlaşma yaptı ve her yıl onlara vergi vermeyi kabul etti. Böylece, Anadolu Selçuklu Devleti Moğollara bağlı bir devlet haline geldi.
Kösedağ Savaşından sonra Moğollar Anadoluda tam bir baskı kurdular. Koydukları ağır vergiler halkı zor durumda bıraktı. Moğol baskısının yanı sıra, artan Bizans saldırıları, siyasal cinayetler, doğal afetler ve salgın hastalıklar devleti büsbütün sarstı. Anadolu Selçuklu Devleti birkaç kez iki ve üçe bölündü.
Anadolu Selçuklu Devletinin Dağılışı ve Yıkılışı
Moğolların baskısının iyice artması üzerine, Anadolu Selçukluları birkaç başarısız ayaklanma denemesine giriştiler. Hatta, bu ayaklanmalardan birinde Memlüklü Sultanı Baybarstan yardım istediler. Ordusu ile Anadoluya gelen Baybars 1277 yılında Elbistan ovasında Moğolları darmadağın etti. Ancak, Sultan Baybarsın ülkesine geri dönmesinden sonra, Moğolların intikamı acı oldu. Çok sayda insanı acımasızca öldürdüler. Bundan sonra Anadolu tamamen Moğol egemenliğine girdi. Anadoluyu atadıkları valilerle yönettiler. 1308 yılında, son sultan II. Mesudun ölümünden sonra Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldı.